Hogere vennootschapsbelasting redt het kapitalisme

Slimme technologie maakt steeds meer werknemers overbodig. Die ontwikkeling gaat steeds sneller, doordat de technologische ontwikkeling exponentieel verloopt. Begin vorige eeuw werkten de meeste mensen nog op het platteland. Tot landbouwmachines voor een trek naar de stad zorgden, waar fabrieken de werkloze boeren aan werk hielpen. Maar ook fabrieken automatiseren steeds verder.

De dienstensector heeft de werkloze fabrieksarbeiders en de nieuwe generaties na de oorlog aan werk en welvaart geholpen. Maar ook daar gaat de automatisering genadeloos toeslaan. Na de landbouw en de industrie wordt de dienstensector (de kantoorwereld) het derde en laatste strijdtoneel van kapitaal versus arbeid, om het in ouderwetse termen te zeggen.

Over zo’n zeventien jaar al, rond het jaar 2029, zullen computers (en dus ook robots van alle mogelijke gedaanten) intelligenter worden dan de mens. Dat voorspellen vooraanstaande computerexperts als Ray Kurzweil en Intelbaas Justin Rattner (Kurzweil was in 2010 te gast in Wintergasten; volgens Bill Gates is hij dé expert op het gebied van kunstmatige intelligentie). Als dat gebeurt is er vrijwel niets meer waarvoor een bedrijf nog een mens zou willen inhuren, zelfs niet met hersenimplantaten. Een robot is immers nooit ziek, staakt niet, klaagt niet, pleegt geen zelfmoord, werkt 24 uur per dag, zeven dagen per week, gaat nooit met vakantie, is razendsnel en verbetert zichzelf voortdurend.

Voor velen zal dit als science fiction overkomen, leuk voor films als Robocop of Avatar. Maar soms wordt het onvoorstelbare realiteit, en moet je die onder ogen durven zien. Liever nu dan over tien jaar. Helaas is deze onwikkeling niet alleen moeilijk voor te stellen (net zoals vliegtuigen en internet dat tot kort voor hun introductie waren), hij is ook beangstigend. Daarom steken de meeste mensen (inclusief de vakbeweging en de politiek) liever de kop in het zand.

Want wat heeft dat hyperefficiënte bedrijfsleven met die hyperintelligente robots nog te doen als er geen werknemers meer zijn die de producten en diensten kunnen kopen? Niets. Als de bevolking geen salaris meer ontvangt, en uitkeringen grotendeels zijn wegbezuinigd (want de overheid krijgt vrijwel geen inkomstenbelasting en BTW meer binnen) komt de geldkringloop en daarmee de economie wereldwijd krakend tot stilstand.

De enige oplossing schuilt in een radicale verschuiving van de geldcirculatie. Wil je de consumptie (en daarmee een menswaardig bestaan) in stand houden, dan moet het bedrijfsleven meer belasting gaan betalen. Dat kan heel goed, om drie redenen.

Ten eerste wordt arbeid goedkoper als de inkomstenbelasting tegelijkertijd wordt afgebouwd, zodat bruto lonen kunnen dalen.

Ten tweede heeft het bedrijfsleven steeds minder mensen in dienst. Er valt dus steeds meer zogeheten loonruimte vrij, en die moet op een andere manier zijn weg vinden naar de bevolking.

Ten derde kunnen salarissen nog verder omlaag, als iedereen dankzij die sterk verhoogde vennootschapsbelasting een basisinkomen krijgt. Zo blijft het bedrijfsleven verzekerd van een afzetmarkt.

Het basisinkomen, een links idee uit de jaren zeventig, lijkt daarmee de enige reddingsboei voor het kapitalisme. Dit moet niet worden verward met een soort wereldcommunisme. Nee, bedrijven blijven zelfstandig en scherp concurrerend zoeken naar nieuwe producten en afzetmarkten, maar hebben daar wel een koopkrachtige bevolking voor nodig.

Zo’n sterke verhoging van de vennootschapsbelasting moet wereldwijd gelijktijdig gebeuren, omdat bedrijven anders wegvluchten naar landen met lagere belastingen. Hier ligt een taak voor de EU om dit samen met de G20 en zo mogelijk de VN voor elkaar te krijgen.

De vakbeweging zou dit wereldwijd tot speerpunt moeten maken. Evenals de politiek, van links tot rechts. Want ook als je weigert te geloven dat intelligente robots de arbeidsmarkt zullen wegvagen, dan nog is het verstandig arbeid minder en winst meer te belasten. Simpelweg omdat goedkopere arbeid de werkgelegenheid voorlopig bevordert.

Het lijkt een onmogelijke opgave, want multinationale bedrijven zijn oppermachtig. Maar het is in hun eigen belang. Het is de enige uitweg uit de crisis, zowel nu als op lange termijn.

Onno van Buuren schreef dit stuk op persoonlijke titel