Hoe zwarter, des te beter

Afgelopen week werd bekendgemaakt dat er meer vrouwen bij beeldbepalende nieuws- en praatprogramma’s van de Publieke Omroep moeten komen. Volgens Shula Rijxman, bestuurder bij NPO, de overkoepelende organisatie van de Publieke Omroep is dat nodig, want de Publieke Omroep moet een afspiegeling van de samenleving zijn. Dat is middels een prestatieovereenkomst met de overheid afgesproken.

“On the one hand, media are a representation of living society…” stond op de uitnodiging die ik een aantal jaren geleden van een internationaal georiënteerd instituut dat zich met media, visuele communicatie en identiteit bezig houdt, kreeg.

Ik werk al dertien jaar in de mediasector én ben geen Nederlander van geboorte. Die combinatie maakt me een geschikte spreker bij dit soort aangelegenheden, vinden de organisatoren in het algemeen en dat ben ik zelf ook langzamerhand ook gaan geloven. 

Mijn opdracht was om voor een gezelschap bestaande uit twintigers en dertigers, die allen in de mediawereld werkzaam waren, ‘iets’ over media en representatie van de muticulturaliteit te vertellen. 

Omdat de groep klein, ongeveer 15 mensen, en de setting informeel was, vroeg ik aan de groep waar iedereen vandaan kwam. Een drietal mensen kwam uit Nederland en de rest kwam uit Franssprekend Canada, Zwitserland (geen idee welk taalgebied) en Duitsland.

Waar kom je vandaan? Zo’n ‘normale’, bijna onschuldige vraag, is voor mensen zoals ik niet zo makkelijk te beantwoorden, vertelde ik aan de groep. Zeker niet als ik in het buitenland ben. Daarom heb ik een zin geconstrueerd waarbij aan zowel mijn achtergrond als de interesse van de vragensteller tegemoet wordt gekomen: “Ik ben in Iran geboren maar woon al 25 jaar in Nederland.”

Ik moet eerlijk zeggen dat ik nog altijd vaak twijfel tussen het gebruik van ‘maar’ en ‘en’ in mijn antwoord. ‘Maar’ schept een tegenstelling waar ‘en’ een vriendelijke verzoening in zich herbergt, vind ik. Misschien zit in die grammaticale twijfel het hele verhaal van een mens besloten. 

Ik weet het nog steeds niet…

Echte Werkelijkheid vs. Media-Werkelijkheid Reality used to be a friend of mine , zong de Amerikaanse hiphop-band Pm Dawn in de jaren negentig van de vorige eeuw. Dat waren nog eens goede tijden…

Dat de media er zijn om “aan de ene kant de werkelijkheid weer te geven”, zoals in de eerder genoemde uitnodiging stond, klinkt sympathiek. Media moéten dat misschien zelfs doen, hoor ik ook wel eens.

Maar dat doen de media niet. 

Media representeren NIET de werkelijkheid. En ondertussen weet iedereen dat wel. Nou ja, misschien wéét niet iedereen dat maar iedereen kan zelf dagelijks ondervinden (zien, lezen en horen) dat de media de werkelijkheid NIET representeren. Media zijn in het algemeen alleen geïnteresseerd in het deel van de werkelijkheid dat onwaarschijnlijke gebeurtenissen bevat, en bij grote voorkeur negatief van aard. En als die onwaarschijnlijke én negatieve gebeurtenissen ook nog eens ‘dichtbij’ zijn, dan maken ze echt een kans om in de media genoemd te worden. Met andere woorden: Een bomaanslag in Irak met 4 doden haalt de Nederlandse kranten niet. Een aanvaring tussen twee boten vlakbij Cuijk met hetzelfde aantal doden is de opening van het 8-uurjournaal. Dat gaat dus slechts delen van de werkelijkheid. Terug naar de representatie van de minderheden.

Minderheden & Media De discussie over de representatie van de vrouwen op de tv gaat niet alleen maar om de vrouwen, maar moet eigenlijk in een breder context geplaatst worden: representatie van groepen in de media. Een groep laat zich definiëren door een eigenschap die meestal zeer manifest (huidskleur, geslacht, lichamelijke handicap, leeftijd) maar soms ook minder manifest (seksuele geaardheid, geloof) is. Maar hoe het ook zij, het gaat om één eigenschap die voor de ganse groep opgaat. In combinatie met een sterke hang naar evenredige vertegenwoordiging kan dat gegeven tot de gedachte leiden dat de helft van de personen op de televisie vrouw moet zijn omdat vrouwen de helft van de bevolking vormen. Dezelfde redenering zie je ook bij in het personeelsbeleid: zoveel procent van de politie of het gemeentepersoneel moet van etnische minderheden zijn en elk zichzelf respecterend groot bedrijf heeft een diversity program waarvan de bedoeling is om meer vrouwen/ gehandicapten/ etnische minderheden/ homo’s in dat bedrijf te krijgen. Maar wat op zichzelf een nobel voornemen lijkt, berust in de werkelijkheid op misschien niet zozeer een denkfout, maar in ieder geval kortzichtig gedachte, is mijn overtuiging.

De hang naar evenredige vertegenwoordiging zegt iets over wat wij op dit moment in onze maatschappij belangrijk vinden. Het gaat dus primair om de ethiek van de samenleving en niet om aantallen. Als het werkelijk om evenredige vertegenwoordiging ging, waarom hoor ik niemand roepen dat het een schande is dat er relatief veel mannen (94%) in de gevangenissen zitten?! (Gelukkig is het zo dat er zelfs zonder een gericht beleid het percentage vrouwen in de gevangenispopulatie de laatste jaren is toegenomen, maar dat terzijde.) En waarom horen we niet dat er meer vrouwen bij het voetbalvandalisme betrokken moeten worden? De roep om evenredige vertegenwoordiging is dus eigenlijk een selectieve roep.

Naast de ethiek zegt de roep om evenredige vertegenwoordiging ook iets over de houding van de heersende cultuur naar de ondervertegenwoordigde groepen toe: eigenlijk zijn die mensen zelf niet in staat om dat ‘goede’ doel (nogmaals: we hebben het over de ethiek) te behalen. Ze moeten geholpen worden. En dat is krankzinnigheid ten top: we hebben het over een maatschappij waarbij een lesbienne van christelijke huize staatssecretaris van Landbouw was en staatssecretarissen van Marokkaanse en Turkse komaf op respectievelijk Sociale Zaken en Justitie zaten! Die Turkse was ook nog eens een vrouw! En die Marokkaan is later de burgermeester van Rotterdam geworden. Misschien moet het emancipatieproces en het voortrekken van minderheden in andere landen nog veel verder ontwikkeld worden, maar ik durf te beweren dat we in Nederland al heel ver zijn en dat we daarom af moeten van betuttelende maatregelen die voor specifieke groepen gelden. 

Begrijp me niet verkeerd: discriminatie op grond van ‘vaste’ eigenschappen als geslacht, ras, leeftijd, lengte (waar valt geloof onder?!) moeten we strafrechterlijk bestrijden, maar dat betekent geenszins dat we aan de andere kant door moeten gaan met positieve discriminatie. Het is ook zo denigrerend.

‘Van Turkse komaf en nog eens een vrouw’, schreef ik een aantal zinnen terug. Met alle respect, dat krijg je als je het bestaansrecht van iemand in het licht van dat soort eigenschappen plaatst. Albayrak is een vrouw van Turkse komaf, maar ik vermoed dat ze niet daarom gevraagd werd om staatssecretaris te worden. En het zou van enorme mate van inschattingsvermogen getuigen om Albayrak zo te percipiëren. Maar zo’n reactie krijg je als we aan dat soort eisen (“er moeten meer vrouwen/ allochtonen/ homo’s etc. komen”) toegeven. Je zegt eigenlijk dat een meisje van Turkse komaf het in Nederland zonder van hulp van buiten niet redt. Maar mocht het daadwerkelijk zo zijn dan moeten we het hele systeem kritisch onder de loep nemen en niet alleen maar cosmetische ingrepen in een laat stadium toepassen. Hoe nu verder?

De ‘H’ in Barack H. Obama  We moeten ten eerste erkennen dat we in het Westen op het gebied van minderhedenemancipatie al heel veel bereikt hebben. Ik zeg met nadruk in het Westen omdat ik het vermoeden heb dat in andere delen van de wereld het er soms anders aan toe gaat. Er zijn nog altijd landen waar het hebben van een ‘afwijkend’ huidskleur, geloof, seksuele geaardheid of geslacht tot uitsluiting zal leiden. Maar hier in het Westen waar iemand als Sarkozy (zoon van een Hongaarse migrant) de leider van één van de belangrijkste landen van Europa was; waar Margaret Thatcher jarenlang de scepter over Engeland zwaaide en Angela Merkel de bondskanselier is; waar de zwarte artiest (heeft u de laatste tien jaar MTV gekeken?) eerder mainstream dan deviant is geworden en waar een zwarte man met een zéér niet-Westerse naam (de tweede naam van Obama is nota bene Hussein!) misschien de belangrijkste man van de wereld is… ja, in dit deel van de wereld moeten we het van bovenaf beïnvloeden van het emancipatieproces niet overdrijven. Anders verandert de emancipatie in anorexia: het is goed en gezond om slank te zijn maar het moet niet naar de andere kant doorslaan!

Na de vorige constatering rest me nog een aantal laatste opmerkingen: – Iedereen dient gelijke kansen te krijgen om het beroep uit te oefenen dat zij of hij graag wil. Het hebben van ‘vaststaande eigenschappen’ zoals leeftijd, huidskleur, geslacht etc. mag daarbij geen belemmering vormen en moet strafrechtelijk vervolgd worden. In tegenstelling tot wat sommigen denken, kan niemand er iets aan doen dat hij homo of zwart is, maar die eigenschappen mogen ook geen voorkeursbehandeling verdienen. Je hebt er per slot van rekening niets voor gedaan (het is geen verdienste!) om homo, zwart, vrouw, gehandicapt, geboren in Iran, te zijn. – Het vorige punt betekent dat we óók met een aantal inmiddels oude (ouderwetse?) kaders moeten breken. Neem nou leeftijddiscriminatie: schaf de maximumleeftijd voor bijvoorbeeld scheidsrechters en stewardessen af! Als iemand na zijn / haar 50ste nog de conditie heeft om een voetbalwedstrijd te leiden of transatlantische vluchten te maken moet hij / zij het blijven kunnen doen.  – De consequentie van de vorige punten is dat we de eigenschappen die bij het uitoefenen van een beroep belangrijk zijn zo helder mogelijk moeten benoemen en daar de juiste mensen voor zoeken. Nou wil het geval dat tot niet zo lang geleden sommige eigenschappen met een ander ‘vast’ eigenschap gepaard gingen: ‘analytisch vermogen’ hoorde bij de man en ‘het gevoel’ was het domein van de vrouw. De zwarte voetballer zou artistieker zijn dan zijn blanke medespeler. We weten inmiddels beter. – Het allergrootste nadeel evenredige verdeling op grond van ‘vaststaande eigenschappen’ is dat het uiteindelijk in een nieuwe vorm van hokjesgeest en / of racisme zal resulteren: als het hebben van een zwarte president zo belangrijk is, dan moet je gaan letten op hóe zwart iemand is, toch?! Hoe zwarter, des te beter, denk ik dan. Als we zeggen dat er meer vrouwen bij de praatprogramma’s moeten komen, dan moeten we, als we consequent zijn, ook streven naar de vrouwelijkste onder de kandidates! Anders zou het louter om een cosmetische ingreep, zeg maar voor de bühne, gaan. Naast het ontstaan van het nieuwe racisme zal het streven naar evenredige verdeling op grond van ‘vaststaande eigenschappen’ ook tot nieuwe hokjesgeest leiden: Partij 50Plus is de meest in het oogspringende representant van die redenering, terwijl elke politieke partij als taak zou moeten hebben om voor all burgers, ondanks hun leeftijd (of voor mijn part: geslacht, seksuele geaardheid, etnische komaf etc.) op te komen

Maar:  – Ik ken mensen die veel zwarter dan Obama zijn. Wat de zwartheid van Obama betreft geef ik hem niet meer dan een 7 of hooguit 7,5 op een schaal van 10. – Er zijn ongetwijfeld vrouwen die veel vrouwelijker dan Gerda Verburg zijn.  – Journaal-lezer Rik van de Westelaken is geen goed voorbeeld voor de representatie van de homo’s bij de tv. Hij oogt niet gay genoeg, vind ik.  – En een allochtoon met beide ouders die in het buitenland zijn geboren, moet voorkeur krijgen boven een allochtoon van wie de ouders hier zijn geboren. Daarbij levert Afrika ten zuiden van de Sahara als geboortegrond extra punten.

De bovengenoemde voorbeelden lijken vergezocht, maar geloof me, dat soort praktijken krijgen we straks als we de weg van positieve discriminatie op grond van ‘vaststaande eigenschappen’ gaan bewandelen.

Behandel mensen op grond van hun principes, maar niet op grond van eigenschappen waar ze in principe niets aan kunnen doen.