Hoe we vluchtelingen én onze democratie kunnen redden

Stel dat iemand je 10 jaar geleden had verteld dat in 2019 de Europese Unie willens en wetens duizenden mensen zou laten verdrinken in de Middellandse Zee. Dat de kapiteins van NGO’s die mensen redden van de verdrinkingsdood door landen als Italië en Griekenland veroordeeld dreigen te worden tot twintig jaar cel en geldboetes van tienduizenden euro’s. Dat de hele EU een extreemrechts migrantenbeleid steunt en de ene na de andere mensenrechtenschending toestaat. Dat detentiecentra in Libië en Tunesië waar wordt gemarteld en gemoord als veilig worden bestempeld én gesubsidieerd worden. Dat de Nederlandse regering zegt dat het goed is dat een extreemrechtse Italiaanse minister alle grenzen dicht gooit. En de VVD voorstelt om mensen die drenkelingen redden te veroordelen tot 4 jaar cel en een boete van 83.000 euro. Zou je dat dan geloofd hebben?

Vandaag de dag is dit de realiteit waar we in leven. Waar we in beland zijn door een gigantische opstapeling van leugens over migratie. Keer op keer herhaald door extreemrechts en vervolgens overgenomen door rechtse en middenpartijen die bang zijn om ‘kiezers te verliezen’. Het is een race naar de bodem geworden waarbij politici allemaal willen laten zien hoe ‘hard’ ze zijn. En door een framing die regelrecht is overgenomen van extreemrechts lijkt het alsof wat politici zeggen heel normaal is. Reddingsboten worden veerboten. Migranten worden gezien als gelukszoekers met een keuze. En de EU is een fort dat verdedigd moet worden tegen mensen die hier komen stelen. Deze framing wordt gebruikt om in een rap tempo inhumane maatregelen in te voeren die de grondslagen van onze democratie doen wankelen.

Collectieve waanideeën Hoe zijn we hier in hemelsnaam gekomen? En belangrijker nog: hoe komen we er weer uit? Hoe doorbreken we de collectieve waanideeën die onze media, politici en medeburgers beheersen en het beleid vormen waarmee ze mensen vermoorden? Hoe zorgen we dat migranten niet langer de zondebok zijn en creëren we een wereld waarin iedereen veilig en vrij is? Deze vragen vereisen antwoorden die meer dan één artikel beslaan, maar alles begint met een duidelijke richting.

Het belangrijkste is erkennen wat er écht aan de hand is op deze planeet. Migranten en vluchtelingen worden vandaag de dag voorgesteld als gelukszoekers die onze rijkdom komen stelen. In werkelijkheid is het natuurlijk andersom. Het globale economische systeem perst iedere druppel leven uit arme landen. Alle rijkdom vloeit naar westerse landen en kleine elites in die landen zelf. Dat dit economische systeem legaal is, zegt niets over of het rechtvaardig is. Iedereen weet dat mensen in arme landen ongelijke kansen hebben. Dat onze producten worden gemaakt met uitbuiting en kinderarbeid. Dat wij in feite grondstoffen, land, voedsel, water én levenskansen stelen van miljarden mensen. Dat een deel van deze mensen geen andere uitweg meer ziet dan een helse tocht naar Europa ondernemen om ook een klein beetje geld te verdienen, is dus een logisch gevolg van ons eigen handelen. Anderen vluchten voor oorlogen, vaak gefinancierd met westers geld en wapens. Het verschil tussen vluchtelingen en migranten in het asielbeleid is trouwens een schijnindeling. Want ook economische migranten vluchten voor onmenselijke omstandigheden.

Waarom wordt deze economische uitleg over migratie vrijwel nooit gegeven? Omdat politici over het algemeen niet geneigd zijn om te erkennen hoe ons economische systeem echt werkt. We geloven allemaal dat het kapitalisme dé heilige graal van de beschaving is (en het communisme het enige alternatief) dus we stellen zijn grondslagen nooit ter discussie. Maar andere (sub)culturen en tijden laten zien dat er talloze alternatieven zijn. Doordat deze verhalen niet verteld worden door politici en de mainstreammedia denken we dat ze niet bestaan. Dus proberen we oplossingen te bedenken in het kapitalistische systeem. Maar dat systeem is historisch gezien ontworpen om mensen te onderdrukken, dus aanpassingen werken nauwelijks. Ons zelfbeeld is echter gebouwd op het idee dat het kapitalisme superieur is en wij westerlingen als zijn bedenkers dus ook. De waarheid is voor velen een te pijnlijke blik in de spiegel.

Zondebok Toch wringt het. Het kapitalisme werkt namelijk ook niet zo goed voor mensen die aan de relatief gunstige kant van het globale systeem zitten. We werken heel hard en de belofte is dat we dan krijgen wat we willen. Maar dat is eigenlijk nooit zo. We ervaren nog steeds tekorten en hebben iets nodig om dat te verklaren. En daar komt de zondebok van de migrant goed van pas. Het komt door migranten en vluchtelingen dat er een gebrek is aan betaalbare woningen en goede banen. Die uitvreters komen leven op onze kosten. Ze nemen bovendien enge culturen mee die we niet kennen en die onze beschaving bedreigen. En ze komen met ‘heel veel’ dus als we ze niet afschrikken, dan ontwrichten ze onze hele economie. Deze verhalen zijn bedacht door extreemrechts en inmiddels overgenomen door rechtse en middenpartijen. Dan moet het wel waar zijn toch als ‘fatsoenlijke’ politici het ook zeggen.

Het is natuurlijk niet waar. Er zijn minder sociale woningen doordat ze in een rap tempo verkocht worden dankzij de regering. De huizenmarkt is onbetaalbaar omdat ze steeds meer wordt beheerst door (buitenlandse) beleggers. Banen betalen weinig en zijn saai omdat het kapitalisme een productiesysteem is dat weinig ruimte voor vrijheid of inspiratie overlaat. En andere culturen vinden we eng omdat we er nooit iets over leren. Migranten en vluchtelingen komen bovendien niet in zulke grote aantallen als we denken, ook niet met open grenzen. Maar dat zijn niet de feiten die de meeste mensen (er)kennen. Migranten als zondebok is een makkelijkere verklaring en die wordt gepropageerd door politici die hun falen op andere terreinen weigeren te erkennen. Mensen die op durven te staan tegen deze leugens worden gecriminaliseerd. Het redden van migranten uit de Middellandse Zee is iets waar je vandaag de dag voor wordt opgepakt. De Nederlandse regering moedigt dat aan en maakt daar zelfs beleid op.

Het falen van ons economische systeem Deze politieke stand van zaken leidt makkelijk tot wanhoop. We zien onze landen in een rap tempo afglijden naar extreemrechtse staten. Maar er zijn wel dingen die wij als burgers kunnen doen om vluchtelingen én onszelf hiertegen te beschermen. Het eerste is het falen van ons economische systeem erkennen en met elkaar zoveel mogelijk gaan leven en werken in alternatieve systemen. We kunnen een wereld met open grenzen en vrijheid voor iedereen creëren als we de structuren van onze samenleving radicaal durven te hervormen. Het tweede is NGO’s steunen die nu direct migranten helpen. We hoeven niet allemaal naar de Middellandse Zee af te reizen, maar we moeten wel op alle mogelijke manieren de mensen steunen die dit wel doen. Het derde is politici van rechtse en middenpartijen verantwoordelijk houden voor hun normalisering van extreemrechtse ideeën. Je kan niet meer met een gerust hart hetzelfde stemmen als vroeger nu politici keihard ingaan tegen de grondbeginselen van hun eigen partijen. Het vierde is extreemrechtse partijen, die openlijk mensenrechten ontkennen, in een publiek cordon sanitaire te plaatsen door grootschalige boycots. Praatprogramma’s, media en evenementen zijn niet bedoeld om inhumane ideeën te verspreiden.

Het is onze verantwoordelijkheid om het nieuws van de arrestatie van kapitein Carola Rackete en de schandelijke reacties van politici niet tot de waan van deze week te laten behoren. Deze gebeurtenis is tekenend voor de waan van dit decennium. En hoe we vandaag reageren gaat bepalen wat de waan van deze eeuw wordt. We kunnen ervoor kiezen om iedere dag weer eerlijk te vertellen hoe het systeem waarin wij leven werkt. En er alles aan doen om haar te veranderen. Het is aan ons om politici te laten voelen dat ze niet langer wegkomen met extreemrechts beleid. En als mensenrechtenwerkers verhinderd worden om hun werk uit te voeren, is grootschalige burgerlijke ongehoorzaamheid het enige antwoord. We hebben maar een klein beetje van de moed van Carola en Pia nodig. Een sprankeltje van de hoop van de migranten die dromen van een beter leven. We mogen de kans op een betere wereld niet laten verdrinken. Het is aan ons om voor haar te vechten.