Hoe Noord-Afrikaanse Joden onzichtbaar zijn gemaakt

Mijn oma’s specialiteit zijn börequitas en filas. Ze lijken verdacht veel op de börek van de Turkse bakker, op de filo-pasteitjes uit Egypte. Sefardische Joden [1] hebben altijd deel uitgemaakt van de Arabische wereld. Ze waren er ver voordat Europese machten land in Noord-Afrika koloniseerden. De geschiedenis en cultuur van deze groep Joden is innig verbonden met de van de rest van de Noord-Afrikaanse bevolking. Dit gedeelde verhaal wordt vergeten en onzichtbaar gemaakt in discussies over Palestina/Israël. Terwijl het juist laat zien hoe de tegengestelde kampen van de “Arabische wereld” en de “Judeo-christelijke wereld” constructies zijn die de werkelijkheid versimpelen en solidariteit met Palestijnen verdacht maken.

Israël bombardeert onschuldige Palestijnen (aan wie burgerschap en de bijbehorende rechten wordt onthouden), waaronder veel kinderen. Maar van mijn vader moet ik oppassen met mijn kritiek op Israël en mijn pro-Palestina-retoriek. Israël is uiteindelijk de enige plek die voor mij een veilige haven zou zijn, zo stelt hij, mocht het hier in Europa ooit weer mis gaan. Want, zoals hij mij er geregeld aan heeft helpen herinneren, al ben ik maar een “vaderjood” in de ogen van een rabbijn, de nazi’s zouden daar niet zo preciezerig over hebben gedaan. En ik snap hem ergens wel. Maar zo lijkt het dat in mijn uitspreken vóór Palestina, en tegen het Israëlisch regime, ik mij uitspreek tégen (een deel van) mijzelf, en vooral tegen mijn familie.

Na de Tweede Wereldoorlog heeft de Westerse wereld een belofte gedaan om Joden te verwelkomen in een seculiere christelijke wereld die werd omgedoopt tot de Judeo-christelijke samenleving – wat verlichtend werkte voor het schuldgevoel van Europa na de Holocaust. [2] In dat kader is  ook de natiestaat Israël gesticht als een Westers baken van vrijheid voor Joden.

In Nederland en in andere Europese en Noord-Amerikaanse landen spreken we nu ongecompliceerd over een Judeo-christelijke samenleving – maar zo ongecompliceerd is deze dus niet. Zoals de constructie van de Judeo-christelijke samenleving het idee van een Judeo-Arabische samenleving uit het wereldbeeld verdreven heeft,  zo zijn ook Joden uit Arabische landen verdreven in de nasleep van de stichting van Israël en de daaropvolgende conflicten. Hieronder vielen ook mijn oma en haar familie, die in 1956 uit Egypte onder Nasser zijn vertrokken – na aanhoudend geweld tegen Joden in de context van de Arabisch-Israëlische oorlog. Daarbij zijn de vele Joden uit de voormalige (voornamelijk Franse) koloniën vertrokken bij het uitroepen van onafhankelijkheid. Veelal omdat zij tijdens de kolonisatie burgerrechten van de kolonisator verleend hebben gekregen, in tegenstelling tot de Islamitische bevolking. In deze periode heeft het Europees zionisme versus Arabisch nationalisme de Noord-Afrikaanse Joodse identiteit, en al helemaal de Arabisch-Joodse identiteit, onmogelijk gemaakt: een oxymoron, een provocatie. [3]

Veel Joden uit Noord-Afrika zijn uiteindelijk naar Israël gegaan. Hoewel ze welkom waren in Israël, is hun integratie niet zonder moeilijkheden verlopen. Veel van hen spraken Arabisch, een taal die gezien werd als die van de vijand. Zij werden in eerste instantie in kampen gehuisvest, en gesegregeerd van de rest van de (Europees-Joodse) bevolking. Europese zionisten in Israël beschouwden de Sefardische cultuur als minderwaardig: met koloniale termen werden zij als “primitief” aangeduid. Dit laat een continuïteit zien met de koloniale geschiedenis: in Algerije stelde bijvoorbeeld de Franse koloniale administratie Franse (Ashkenazi) joden aan als rabbijnen om de Algerijnse Joden te “civiliseren”. [4]

De stichting van Israël staat in een lange geschiedenis van Europese kolonisatie, racisme, en antisemitisme – een geschiedenis die de huidige tegenstellingen en gepaarde ongelijkheid heeft gecreëerd en in stand houdt. En dus zou de discussie en de mogelijke oplossingen van Palestina/Israël in andere termen moeten worden gevoerd. De tweedeling van Palestina versus Israël staat niet gelijk aan Arabische moslims versus Europese Joden, maar construeert deze. We moeten deze tegenstellingen niet voor lief nemen. En we moeten solidair zijn aan de Palestijnen, omdat zij uiteindelijk de hoogste prijs betalen voor deze tegenstellingen.

[1] Sefardisch Joods refereert aan de Joden met Sefardische rituelen, afkomstig uit Spanje en Portugal die bij verdrijving in de 15 e eeuw veelal naar Noord Afrika en het Ottomaanse Rijk zijn vertrokken. De term “Sefardisch” wordt ook gebruikt voor Joden afkomstig uit Noord Afrika, waarvoor ook wel de term “Mizrahi” wordt gebruikt.

[2] Azoulay, A. A. (2020). Open letter to Sylvia Wynter: unlearning the disappearance of Jews from Africa. The funambulist, issue 30: reparations.

[3] Gottreich, E. (2008). Historicizing the Concept of Arab Jews in the Maghrib.  The Jewish Quarterly Review,   98 (4), 433-451. Retrieved May 17, 2021, from http://www.jstor.org/stable/25470274

[4] Davidson, N. (2015). “Brothers from South of the Mediterranean”: Decolonizing the Jewish “Family” during the Algerian War.  French Politics, Culture & Society,   33 (2), 76-96.