Hoe Nederland Russische oligarchen beschermt

De onmacht om Russische oligarchen effectief aan te pakken is geen ongeluk, maar een gevolg van een systeem dat oligarchen in de watten legt. Niet Stef Blok maar een systeemverandering is nodig.

De verschrikkelijke oorlog in Oekraïne moet stoppen. Het diplomatieke traject geeft vooralsnog weinig reden tot optimisme, dus zijn effectieve sancties van groot belang. De EU verraste vriend en vijand met de snelheid waarmee het ene na het andere sanctiepakket is aangenomen. Maar dan de uitvoering. In de eerste weken bleef Nederland op gênante wijze achter bij andere landen. Pas na een vernietigend Kamerdebat op 31 maart (vijf weken na het begin van de Russische invasie) kon minister Hoekstra niet langer toekijken. Lange Kamerbrieven moesten laten zien wat de regering allemaal gaat doen. En Stef Blok werd benoemd als sanctiecoördinator - voor zes weken. Het is vooralsnog onduidelijk wat zijn toegevoegde waarde is.

Belangrijk onderdeel van de sancties is dat tegoeden en bezittingen van Russische oligarchen bevroren worden. Dit proces verloopt echter tergend langzaam, met name in Nederland. Op 1 april had Nederland 515 miljoen euro te pakken, een schamel bedrag op een totaal van circa 45 miljard euro. Een verklaring hiervoor zit in de versnipperde bureaucratie. Maar liefst acht ministeries zijn betrokken, plus meerdere uitvoerende diensten. Waarom was de regering niet al voor de invasie begonnen met de stroomlijning hiervan? Sancties hingen al langer in de lucht. Sterker nog, al na de annexatie van de Krim in 2014 waren er sancties afgekondigd.

Een minstens even belangrijke verklaring is een systemische: ons fiscale stelsel bevordert de komst van het grote geld. Nederland Belastingparadijs maakt dat grote vermogens ingenieus worden beschermd en verstopt; verhulling door trustkantoren wordt niet of nauwelijks tegengegaan. Een inherent gevolg van een neoliberale economie waarin kapitaal voortdurend verplaatst wordt ten behoeve van winstmaximalisatie, en waar maatschappelijke kosten en baten geen rol spelen.

Het is pijnlijk maar waar: in het faciliteren van oligarchen speelt Nederland Champions League, in het aanpakken van de kliek rond Poetin bungelen we onderaan. De Amsterdamse Zuidas is vele malen verder ontwikkeld dan het sanctieteam van Wopke Hoekstra en Stef Blok.

Het wordt tijd om dat om te draaien. Nederland belastingparadijs moet stoppen, om te beginnen voor de schatrijke kring rond Poetin. Kijk daarbij naar andere landen die al zoveel verder zijn. Investeer in toezicht en naleving van sancties. Stop de versnippering en zorg voor één aanspreekpunt. Maak een openbaar handelsregister met informatie over alle bedrijven. En verbied de trustsector: trustkantoren zijn niets meer dan fiscale constructies om bezittingen te verhullen en belasting te ontduiken. Advocatenkantoren verdienen er bergen met geld aan. Tegen die praktijk is wetgeving nodig, plus handhaving.

Als de regering deze handschoen serieus oppakt en aan de slag gaat met de ontmanteling van Nederland Belastingparadijs, dan komt er misschien toch nog iets goeds voort uit de verschrikkelijke oorlog die Poetin voert.

Foto: Kick Smeets / Ministerie van Buitenlandse Zaken