De opiniesite van BNNVARA met actueel nieuws en uitgesproken meningen
Hoe maken we onze economie weerbaarder en socialer?
•
177 keer bekeken
• 
De vraag is hoe we onze samenleving en economie zo inrichten dat die weerbaarder, socialer en minder afhankelijk wordt zodat we een dergelijke crisis de volgende keer beter kunnen opvangen.
Op 25 maart maakte minister Hoekstra van het CDA bekend welke maatregelen het kabinet neemt om de economie te behoeden voor een ernstige recessie. De voortekenen zijn weinig hoopvol. Een economie die afhankelijk is van groei komt nu, gedwongen door een virus, plots tot stilstand. Bedrijven moeten gedwongen de deuren sluiten, winkelstraten raken leeg, de consumptie zakt in, bedrijven gaan daardoor failliet, werknemers worden ontslagen en kunnen hun hypotheek niet meer betalen, hierdoor raken banken in de problemen waardoor ‘de markten’ in paniek raken en hun beleggingen terugtrekken waardoor de banken richting een faillissement kunnen gaan. Ziehier een beperkte samenvatting van de kwetsbaarheid van een geglobaliseerde economie voor een externe schok als bijvoorbeeld het coronavirus.
Door nu de budgettaire teugels te laten vieren c.q. een blanco cheque uit te schrijven hoopt het kabinet de economie te kunnen stutten en een recessie te voorkomen dan wel deze zo kort mogelijk te laten duren. De regering verwacht de komende drie maanden 45 tot 65 miljard bij te moeten lenen om deze maatregelen te kunnen bekostigen. De vraag is of dit gaat werken. Laten we daarvoor even een blik werpen op de recente geschiedenis.
De crisis van 2008 ontstond door een enorme creatie van schuld wat uiteindelijk implodeerde met het failliet van de bank Lehman Brothers. Om de economie, die bijna aan deze schuldenberg ten onder was gegaan, weer groeiend te krijgen is men daarna nog veel meer schuld gaan creëren. Bedroeg de wereldwijde schuld in 2008 100 biljoen dollar, nu is dat opgelopen tot 180 biljoen dollar. En net als in 2008 moet de overheid nu bij een crisis het bedrijfsleven weer overeind houden en de schokken van wanbetaling op de schulden opvangen. Maar gelukkig, zo stelt het kabinet, zijn de overheidsfinanciën gezond en daarmee is er de mogelijkheid om geld in de economie te pompen. Als we de blik echter iets verder richten dan wordt het beeld toch minder rooskleurig. Als we binnen de EU kijken heeft Nederland inderdaad een laag percentage aan overheidsschuld. Kijken we echter naar de totale schuld van Nederland, dus inclusief bedrijven en huishoudens dan staan we op plaats vijf van hoogste schuldenaren. Dat is nog slechter dan Italië en Griekenland.
Nog beangstigender wordt het als we ook de schulden van de financiële sector erbij nemen. U weet wel, die banken die in 2008 ook al met tientallen miljarden moesten worden gesteund. Ik kon geen recentere cijfers vinden dan 2014 en de staatsschuld is de afgelopen jaren gedaald maar ik vrees dat de overige schuld alleen maar verder is opgelopen.
(Data from McKinseyGlobal Institute (2015))
En deze schuldenberg, of zal ik het een financieel kaartenhuis noemen, wil het kabinet nu proberen te stutten met geld uit de schatkist. De grote vraag is natuurlijk: gaat dat lukken? Ik voorzie een aantal problemen als de huidige situatie langer blijft voortduren:
- De ondersteuning voor ondernemingen (loonbetalingen overnemen en voor sommigen een vast bedrag van € 4.000) zal niet voldoende zijn om faillissementen te voorkomen. Simpel gezegd, het personeel kan worden doorbetaald maar als bedrijven gesloten zijn komt er geen geld binnen maar de huur loopt wel door. De vraag is hoe lang – kleine – ondernemingen dit vol kunnen houden.
- Ook als salarissen worden doorbetaald zullen veel consumenten nu even voorzichtigheidshalve de hand op de knip houden. Gevolg, meer vraaguitval. Er komt dus wel geld bij de consument maar die geeft het niet uit. Vergelijkbaar met het beleid van de Europese Centrale Bank die maar geld in het financiële systeem (banken) pompt terwijl dit niet bij de bedrijven terecht komt.
- Als het toch tot faillissementen, ontslagen en afslankingen (ZZP-ers en flexwerkers) komt zullen veel mensen hun hypotheek niet kunnen aflossen. Als de Nederlandse hypotheekschuldenberg gaat wankelen zal dat het vertrouwen in onze banken (waarom hebben we eigenlijk vier enorme banken in dit kleine landje?) ondermijnen, ook omdat op bedrijfskredieten zal moeten worden afgeschreven. Nieuwe steunrondes of nationalisaties voor de banken zullen dan noodzakelijk worden.
- Bedrijven die werktijdverkorting hebben aangevraagd krijgen door de overheid 90% van de loonkosten vergoed als er sprake is van 20% omzetdaling sinds 1 maart. Opvallend is dat er geen andere voorwaarden zijn verbonden aan deze maatregel. Zo zou men deze regeling alleen open kunnen stellen voor bedrijven die een tijdelijke omzetdaling niet kunnen opvangen. Hierbij denk ik aan kleine zelfstandigen als kappers en horeca ondernemingen die nu gedwongen de deuren moeten sluiten. Maar nu het conflict tussen Rusland en Saoedi-Arabië de olieprijs doet dalen is de vraag wanneer Shell aan 20% omzetdaling komt. Gaat de overheid dan belastinggelden geven aan deze multinational die (bijna) geen belasting betaalt maar wel miljarden aan dividenden uitkeert aan zijn aandeelhouders? En hoe zit het met andere buitenlandse bedrijven die in Nederland een vestiging hebben om aan ‘belastingoptimalisatie’ te kunnen doen? Kunnen deze ook gebruik maken van deze regeling? Ik durf er een lief ding onder te verwedden dat fiscalisten de mogelijkheden al aan het verkennen zijn.
- Bedrijven krijgen uitstel van het betalen van belastingen. Ook banken hebben aangegeven dat de aflossing van leningen kan worden uitgesteld. Als echter nu geen geld kan worden verdiend zullen later noch de belastingen, noch de aflossing van kredieten kunnen worden betaald. Kijk bijvoorbeeld eens naar de horeca, omzetverlies doordat in het lente en zomerseizoen de terrassen gesloten moeten blijven zal zich later in het jaar niet gaan herstellen. Faillissementen worden zo enkel uitgesteld.
De risico’s zitten dus zowel bij de particulieren, de bedrijven als in de financiële sector. De tabel hierboven geeft weinig vertrouwen dat de overheid dit kan opvangen. Zeker aangezien het geld hiervoor op de kapitaalmarkten moet worden geleend. Daar ziet men ook deze grafieken en de risico’s die ermee gepaard gaan om voor dit doel geld aan Nederland uit te lenen. Minister Hoekstra kan wel heel stoer roepen dat hij hele diepe zakken heeft maar in ons economische stelsel van internationale afhankelijkheden zijn het ‘de markten’ die uiteindelijk bepalen hoeveel geld Nederland kan lenen en hoe diep die zakken dus uiteindelijk zullen zijn. En aangezien ook de bevoegdheid om geld te creëren is overgedragen aan de ECB zijn we nu volledig afhankelijk van externe partijen of we maatregelen kunnen nemen. Het financiële equivalent van het uitbesteden van onze productiecapaciteit naar Azië waardoor nu een groot deel van onze medicijnen en beschermende artikelen als mondkapjes aan de andere kant van de wereld worden geproduceerd. Met alle afhankelijkheden en risico’s van dien.
Het kabinet neemt nu miljarden kostende maatregelen om te voorkomen dat massaal mensen ontslagen gaan worden waardoor de vraag terugvalt en de economie inzakt. Jarenlange afbraak van ontslagbescherming laat nu zijn ware gezicht zien. Waar in vroeger tijden ook van bedrijven een bijdrage werd verwacht in dergelijke crisissituaties doordat zij, door wetgeving gedwongen, niet meteen tot ontslagrondes konden overgaan en zo de kosten op de gemeenschap konden afwentelen, zal uiteindelijk de belastingbetaler nu met de miljarden over de brug komen om te zorgen dat sectoren van de economie niet als dominostenen gaan omvallen.
Wat gaan we leren van deze crisis? Gaan we, zoals na de crisis van 2008, weer over tot de orde van de neoliberale dag? Wachtend op de volgende virus/bacteriologische uitbraak of economische depressie?
Ik durf hier wel een voorspelling aan te wagen: na deze crisis komt men weer met het oude argument dat eerst de economie weer moet groeien (door toename van de schulden, net als na de crisis van 2008) zodat de tekorten veroorzaakt door de openeinde maatregelen van dit kabinet kunnen worden afgelost. En met dat als argument volg dan automatisch dat er voor lange tijd geen geld is voor de energietransitie en het bestrijden van de klimaatcrisis…
Nu is meer dan ooit een economie nodig die niet afhankelijk is van groei en schulden. De vraag is hoe we onze samenleving en economie zo inrichten dat die weerbaarder, socialer en minder afhankelijk wordt zodat we een dergelijke crisis de volgende keer beter kunnen opvangen. Of beter nog, dit soort crises kunnen voorkomen. In een circulaire economie waarin niet de hoogste winst centraal staat maar een natuurlijk evenwicht wordt gehandhaafd tussen de behoeften (niet de hebzucht) van de mens en de wereld om ons heen kunnen we een einde maken aan veel mogelijke oorzaken van zoönoses. Denk hierbij aan het afschaffen van de bio-industrie, het herstellen van natuurgebieden waardoor dieren door gebrek aan natuurlijk habitat zich niet meer in gebieden gaan vestigen waar ook mensen wonen, of het terugdringen van het eten van ‘bushmeat’.
De Partij voor de Dieren hamert hier al jaren op.