Hoe maken we duurzaamheid zo snel mogelijk volks?

De verduurzaming van onze samenleving verloopt sluipenderwijs. Zo’n transitie is per definitie een traag en vrijwel autonoom proces en verloopt met horten en stoten. Waren er zo’n 20 jaar geleden nog duizenden mensen bezig met duurzaamheid en 10 jaar geleden nog tienduizenden, inmiddels zijn er honderdduizenden mensen actief mee bezig, van duurzame energie tot kleding, van mobiliteit tot voedsel en van bouwen tot ontwerpen.

Eerst begonnen de koplopers, toen haakten de koplopers van het peloton aan en inmiddels is een fors deel van het peloton aangehaakt. Actief en passief zijn een paar miljoen mensen in Nederland met duurzaamheid bezig, in hun eigen woon- en werk- en leefomgeving. Actief en passief zijn een paar miljoen mensen in Nederland met duurzaamheid bezig, in hun eigen woon-, werk- en leefomgeving.

Onmiskenbaar wordt duurzaamheid volks, met als gevolg dat de weerstand ertegen ook toeneemt. Niet iedereen heeft belang bij de verduurzaming van de economie en samenleving. Sterker nog, er is nog veel onduurzaam terrein te verdedigen en dat wordt dan ook met hand en tand gedaan. In deze kantelfase van de transitie vertoont het bestaande machtsbolwerk steeds meer scheurtjes en ontstaat een nieuwe macht, van onderop. Kenmerkend is de paniek in de energiewereld: de grote energiebedrijven verenigen zich en smeken Brussel om te stoppen met het subsidiëren van duurzame energie. Gratuit omdat de fossiele energiesector indirect en direct nog veel meer wordt gesteund dan de duurzame energiesector. Zo zei de topman van GDF-Suez, Gérard Mestrallet, dat de opmars van windmolens en zonnepanelen in Europa moest worden gestopt, omdat grote energiebedrijven eraan onderdoor gingen. Wel vreemd dat de werkelijkheid zich moet aanpassen aan de energiebedrijven en niet andersom.  

Kortom, we bevinden ons momenteel in een overgangsfase, een kantelpunt, een instabiele, chaotische periode, waarin duurzame doorbraken mogelijk zijn. De strategie in de duurzaamheidswereld zou dan ook gericht moeten zijn op versnellen, opschalen en het creëren van doorbraken. Hoe maken we duurzaamheid zo snel mogelijk volks?

1.     Stop met het cultiveren van de duurzame elite. Het naar binnen gekeerde, zo’n malle duurzame top 100, de overdaad aan prijzen, awards, oorkondes en lintjes met een hoog “ons kent ons” gehalte in de jury’s, het verbijzonderen van duurzame producten en activiteiten, het zijn rituelen van een elite die zich afsluit van de gewone wereld. Fantastisch hoor, zo’n elektrische Tesla S auto, maar hij is niet te betalen voor gewone mensen, alleen voor de elite.

2.     Nieuw elan is nodig. Ontwikkel en vertel een groot verhaal: over de oude, fossiele wereld en de nieuwe, groene wereld, over de oude economie en de nieuwe economie. Een nieuwe economie die schoon, circulair en biobased is en waarin Nederland onderinvesteert, zo bleek onlangs uit het rapport van het Planbureau voor de Leefomgeving. Geen land is echter zo geschikt voor die nieuwe, schone economie als Nederland. Waar verdienen wij duurzaam ons geld mee over 15 jaar? Wat zijn de lange zichtlijnen naar die duurzame stip op de horizon? Er is in deze tijden van systeemcrisis een grote behoefte aan een inspirerend maar tastbaar vergezicht.

3 .    Maak het grote verhaal klein en menselijk zodat iedereen het kan door vertalen naar zijn eigen leven. Een duurzame doorvertaling naar hoe mensen wonen, hoe mensen zich verplaatsen en wat mensen eten. Op een uitdagende, positieve manier. Zodat vele duizenden kleine, mooie verhalen optellen tot een groot verhaal.

4.     Zoek aansluiting bij andere werelden. Koppel duurzaamheid vooral aan innovatie. Veel vernieuwing vindt juist buiten de duurzaamheidswereld plaats. Tal van jonge sociale entrepreneurs, ondernemers, ontwerpers, architecten, veelal zzp’ers, zijn met vernieuwing bezig, waarbij duurzaamheid geen doel maar een logisch uitgangspunt is. Hiervan valt veel te leren en kruisbestuivingen met deze werelden zijn waardevol.

5.     Ontwikkel leiderschap. Nieuw en passend leiderschap is verbindend, verbinders zijn dan ook de nieuwe leiders. Het verbinden van mensen, ideeën, projecten, netwerken, schalen e.d. is in een kantelperiode van onschatbare waarde.

6 .    Ontwikkel nieuwe instrumenten. Bij een nieuwe orde hoort een nieuwe macht met nieuwe instrumenten, zoals kennis, geld, netwerken en lobbymechanismen. Dit alles kan op een veel grotere schaal worden opgezet en uitgevoerd dan nu wordt gedaan.

7.     Durf het oude los te laten. De duurzaamheidswereld steunt nog deels op de oude milieuwereld en wat lang een voordeel was wordt steeds meer een nadeel. Het afscheid nemen van de oude milieu instituties hoort bij een kantelperiode; hoe pijnlijk ook, maar daar komt veel moois voor in de plaats, zoals nieuwe netwerken, coöperaties en gemeenschappen.

Dit artikel verscheen eerder in verkorte vorm in Trouw