Hoe kunnen we maatschappelijke opvoeding weer centraal stellen?

Bijna alle kinderen leren lopen.

In veel maatschappelijke sectoren, zoals het openbaar vervoer, de zorg of het onderwijs heeft de privatisering de werkelijkheid geen geweld aangedaan. Privatisering kent vele vormen, zoals private bureautjes, ZZP-ers, stichtingen, c.v.-tjes of b.v.’s., of coöperaties. Ze treden op in diverse subsectoren, zoals ziekenzorg, bij- en nascholing, aanbestedingen, onderhoud, bedrijfsvoering, boekhouding, acquisitie en selectie van personeel, opstellen van contracten, organisatie van studiedagen of evenementen, reclame voor en werving van consumenten, enz.

Een negatief bijverschijnsel is dat voorzieningen die ooit voor iedereen waren bedoeld, nu alleen toegankelijk zijn voor de meer draagkrachtigen of beter opgeleiden en de voorzieningen komen steeds minder ter beschikking aan degenen die minder financiële speelruimte hebben of minder geïnformeerd zijn. De kloof tussen hogere, middenklasse en de klassen die het minder hebben getroffen (ruim een derde deel van de mensen) neemt toe.

Er gaan steeds meer stemmen op om hier verandering in aan te brengen. De motivatie hiervoor ligt niet alleen in het verbeteren van het welzijn van achtergestelde groepen, maar ook bij het welzijn en de kwaliteit van samenleven als geheel. Vergroting van verschillen leidt namelijk tot meer polarisatie die kan uitmonden in een totale ontwrichting van de maatschappij. We zien hiervan overal de signalen; extreem linkse of rechtse groepen die anderen belagen of die aanslagen plegen of de orde verstoren. Het gaat niet meer alleen om extreem rechts in Duitsland, maar ook de situaties in Oekraïne en Gaza/Israël roepen in ons land veel extreme reacties op. Op internationale schaal is er de toename van wantrouwen tussen conservatief-autocratische en sociaal-liberale ideologieën. Deze vinden hun voorlopige dieptepunt in de Oekraïne-oorlog en het Gaza-conflict, waarbij over en weer misdrijven worden begaan en zware beschuldigingen worden geuit.

Zulke erupties laten zien dat het noodzakelijk is om te reflecteren op de voorwaarden voor het goed samenleven voor alle mensen. Er zijn mensen die vinden dat ze meer waard zijn dan anderen en vinden het terecht dat ze meer salaris krijgen en bezit vergaren. In hun ogen is het normaal dat iemand een jaarlijkse bonus van enkele miljoenen krijgt. In het boek “Loonfatsoen. Eerlijk verdienen of graaicultuur”, wordt op basis van wat de Nederlanders vinden gesteld dat de meest verdienenden ongeveer 5 keer zoveel mogen krijgen dan de laagste inkomensgroepen. De huidige situatie dat sommigen wel meer dan 100 keer zoveel inkomen hebben wijkt daar heel sterk van af.

Er zijn dus genoeg argumenten om te stellen dat de huidige doctrine van marktwerking aan herziening toe is. Maar de stroming van het neoliberalisme met haar boodschap dat marktwerking het beste is, en de invloedrijke waarschuwingen dat ingrijpen leidt tot instorting van onze economie, maken veranderings-impulsen monddood.

Denkoefening Jeugdzorg en maatschappelijke opvoeding
Laat ons eens een denkoefening houden over het stopzetten van de marktwerking in de jeugdzorg. Kunnen we een goed werkend eenduidig systeem optuigen voor heel Nederland, onder regie van de overheid? Dan moeten we beginnen bij de ouders, die te gemakkelijk ondersteuning vragen bij de opvoeding van of het onderwijs aan hun kinderen, omdat ze vaak irreëel hoge verwachtingen hebben. Een cursus bescheiden ouderschap, hoe doe je dat zou voor iedereen een toegevoegde waarde hebben.

Ook de doelen van ons onderwijs moeten worden heroverwogen; de nadruk ligt vaak te veel op de individuele cognitieve ontwikkeling, terwijl creatieve en sociale groei minstens zo belangrijk zijn. Het leger aan bureautjes of ZZP-ers dat allerlei vormen van remediëring of ondersteuning biedt en elkaar soms in de weg zit, kan grotendeels worden opgedoekt als we goede ondersteuning opnemen in het basissysteem van opvoeden en onderwijs. Herstel van structuur en groepsleren waarbij de lamme de blinde helpt zou uitval in het onderwijs of pedagogische problemen verminderen.

Als het sociale systeem dan toch tekortschiet, dan zien we nu versnippering als gevolg van de huidige marktwerking. Bureautjes maken graag werk van de gemakkelijke vormen van zorgverlening die niet te veel expertise vereisen, maar de complexe zorgvragen blijven liggen, en hier ontstaan onwenselijke wachtlijsten. Dit wordt vermeden als deskundigen op het terrein van opvoeden, onderwijs, gezondheidszorg, samenwerken onder een door de overheid ingestelde en gefinancierde parapluorganisatie, zonder schotjes tussen verschillende aandachtsgebieden of vakgebieden. Die organisatie kan lokaal worden opgezet als standaard, en regionaal voor de resterende complexe zorgvragen die langdurig en specialistisch ingrijpen vergen. Waarbij de beste professionals de meest complexe hulp kunnen bieden. Zo kan een sociale gemeenschap tot stand komen die verantwoordelijk is voor een gezonde opvoeding van alle kinderen.

In mijn visie gaat het niet om het economisch kapitaal en rendement, maar om het sociaal kapitaal en maatschappelijk rendement. Dat geldt niet alleen voor de opvoeding en het onderwijs, maar ook om de manier waarop we omgaan met grondstoffen, productie, natuur en milieu, veiligheid, vervoer, werk, recreatie, media, enz.

Het lijkt misschien utopisch, maar als we er samen de schouders onder zetten, dan is een omslag van enkel kijken naar financiële winst, naar toetsen aan maatschappelijk resultaat zeker mogelijk. De eerste stappen zijn het moeilijks maar niet onmogelijk want bijna alle kinderen leren lopen.