Hoe kunnen we de schade van een door de PVV geleid kabinet beperken?

Hoe moeten we de verkiezingsoverwinning van de PVV duiden? In hoeverre spelen racistische motieven een rol bij de populariteit van de PVV? Stemden óók biculturele Nederlanders op de PVV? En hoe waarschijnlijk is het dat de PVV haar racistische ‘kroonjuwelen’ in de ijskast zet?

Daarover is de afgelopen weken veel zin, maar ook onzin geschreven.

Voordat ik op bovenstaande vragen inga, wil ik beginnen met het ‘goede’ nieuws. Van de 13.473.750 kiesgerechtigden stemden er ‘slechts’ 2.450.878 op de partij van alleenheerser Geert Wilders. Dat is 18,19% van alle Nederlanders die op 22 november naar de stembus mochten. Een kleine 82% van de kiesgerechtigden heeft dus niet op de PVV gestemd. Wilders heeft dus níet de sleutel van het Torentje in handen.

Het slechte nieuws is uiteraard dat de partij tegen de vrijheid ruim groter is dan welke andere politieke partij ook. Nummer 2 GroenLinks-Partij van de Arbeid kreeg ruim 800.000 stemmen mínder.

Nóg slechter nieuws is dat er duidelijke signalen zijn dat de PVV onder jongeren en ‘first time voters’ goed lijkt te hebben gescoord. Daar komt bij dat ook de scholierenverkiezing glansrijk door de PVV werd gewonnen, met vlak daarachter FVD op een tweede plaats: samen behaalden de twee rechts-extremistische partijen een kleine 30% van de stemmen onder middelbare scholieren en mbo-studenten.

Biculturele Nederlanders stemden waarschijnlijk vaker PVV dan BIJ1

In de eerste dagen na de verkiezingsuitslag hoorden we geregeld dat de PVV goed zou hebben gescoord onder biculturele Nederlanders. Daarna verschenen er in de media de nodige onderbouwingen waaruit het tegendeel zou moeten blijken. Hoewel er geen harde cijfers beschikbaar zijn, kunnen we wel indicaties geven.

Stel we leggen de focus op de grote steden, kijken naar de bevolkingsstatistieken van inwoners die het CBS omschrijft als migratieachtergrond, houden rekening met zowel het vroegere stemgedrag van biculturele Nederlanders als hun traditioneel lage opkomst, én noteren het aantal uitgebrachte stemmen per partij; dát extrapoleren we vervolgens naar zowel de landelijke statistieken als een inschatting van de derde generatie. Dan schat ik in dat de PVV onder biculturele Nederlanders hooguit 2 tot 3 zetels kan hebben gehaald… maar dat zijn er dan wel 2 tot 3 meer dan BIJ1. Waarmee biculturele Nederlanders overigens aanzienlijk minder vaak PVV stemden dan gemiddeld in Nederland gebeurde.

Gezien eerdere onderzoeken en ervaringen, kan je de groep biculturele PVV-kiezers waarschijnlijk in twee hoofdgroepen onderverdelen. Om te beginnen de eerste generaties biculturele Nederlanders die onder meer vrezen dat hún positie wordt bedreigd door nieuwkomers zoals vluchtelingen en Oost-Europeanen. En daarnaast enkele jongere kiezersgroepen, in Nederland geboren en getogen, die vanuit een anti-establishment motivatie (soms vrij laat) naar de PVV kunnen zijn geswitcht.

Via FVD naar PVV

Laat ik met die laatste kiezersgroepen beginnen. Die anti-establishment motivatie onder biculturele Nederlanders werd aanvankelijk het sterkst zichtbaar via de aantrekkingskracht van DENK. Maar tijdens de coronapandemie leek ook FVD te profiteren van dat anti-establishmentdenken onder biculturele kiezersgroepen. De weerzin tegen de coronamaatregelen resulteerde onder een deel van de biculturele Nederlanders in sympathie voor de partij van Thierry Baudet.

DENK zag dit met lede ogen aan en is zich mogelijk om die reden gedeeltelijk aan FVD gaan spiegelen. Men werd cynischer waar het ging om de coronamaatregelen en ging zich op sommige thema’s conservatiever opstellen. Denk hierbij onder meer aan de zogenaamde ‘regenboogdwang’ en seksuele voorlichting op scholen.

Bovendien bleek het Oekraïne-standpunt van FVD aansprekend voor sommige moslimjongeren: al lang vóór de oorlog in Gaza ergerden veel Nederlandse moslims zich aan de double standards van onze regering. Zo bleek in mijn persoonlijke omgeving een 15-jarige Marokkaanse jongen de Russische president Poetin opeens als ‘zijn held’ te beschouwen. Poetin, de massamoordenaar van moslims in onder meer Tsjetsjenië en Syrië, als held van sommige Nederlandse moslimjongeren - het kan verkeren.

Hoe dan ook, DENK is waarschijnlijk onder invloed van FVD conservatiever geworden, maar de PVV heeft op 22 november misschien het meest van de sympathie voor FVD geprofiteerd. Want daar waar FVD in de peilingen terugviel, vermoed ik dat voor sommige biculturele jongeren de vervolgstap van FVD naar PVV niet heel groot meer was.

‘Bedreigd’ door nieuwkomers

Een deel van de eerste generatie biculturele Nederlanders kiest voor Wilders omdat men zich in hun positie voelt ‘bedreigd’ door nieuwkomers. Dit is een veelal wat oudere kiezersgroep, waar ook in beperkte mate moslims onder kunnen vallen.

Bij eerdere parlementsverkiezingen zagen we dat de PVV vooral onder Surinaamse Nederlanders enige populariteit genoot. De anti-islampartij was na de PvdA de op één na grootste onder Surinaams-Nederlandse kiezers: uit vroeger onderzoek bleek dat van alle Surinaamse Nederlanders die hun stem uitbrachten, ongeveer 20% op de PVV stemde. Surinamers met een hindoe-achtergrond maken daarbij het belangrijkste deel van die 20% uit. Het toenemende anti-moslimracisme in India ligt daaraan mede ten grondslag.

Toch is de groep Surinaamse Nederlanders die op de PVV stemt waarschijnlijk breder. Een bijzonder artikel van Natascha Adama op deze site, deed me terugdenken aan een gesprek enkele jaren geleden met een Afro-Surinaamse vrouw van een jaar of 30 die toen een paar jaar in Nederland woonde. In ons land voelde ze zich aangetrokken tot Geert Wilders, maar in Suriname had ze op Desi Bouterse gestemd.

In Suriname waren het vooral veel jongeren die op Desi Bouterse stemden, jongeren die de decembermoorden niet hadden meegemaakt. De vergelijking met Nederland is wat dat aangaat interessant, want ook in Nederland blijken relatief veel jongeren ‘sterke man’ Wilders aansprekend te vinden - jongeren die de geschiedenis van de PVV alsook het fascisme in het Nederland van de oorlogsjaren minder goed kennen.

DENK versus PVV en FVD

In sommige kringen is het populair om DENK en de PVV als twee kanten van dezelfde medaille te beschouwen. Ten onrechte. Want waar de PVV op talloze terreinen met ongrondwettelijke voorstellen komt, is daarvan bij DENK geen sprake. Toch speelt de anti-establishment motivatie bij kiezers op zowel DENK, FVD als PVV een prominente rol.

Vorige week sprak ik een 24-jarige Haagse met een Ghanese achtergrond. Zij vertelde me dat ze had getwijfeld tussen de PVV en DENK, maar vanwege Gaza toch op DENK had gestemd. Maar, zo vertelde ze erbij, ‘Wilders zei goede dingen over de woningnood en de zorg’. Dat het institutioneel racisme dat ten grondslag ligt aan het kinderopvangschandaal onderdeel is van het DNA van de PVV, dáár had ze niet echt bij stilgestaan.

De verschrikkingen in Gaza hebben vorige maand zeker een rol heeft gespeeld bij de motivatie van een deel van de DENK-stemmers. Toch lijkt DENK zich inmiddels wel degelijk een vaste positie in ons politieke landschap te hebben verworven. Persoonlijk had ik DENK dit jaar op 4 zetels ingeschat. Gek genoeg kan juist de hoge score van de PVV in de laatste peilingen DENK weleens die vierde zetel hebben gekost. Sommige jonge twijfelaars tussen DENK, FVD en PVV hebben mogelijk op het laatst hun stem aan de PVV gegeven.

Het is daarbij nuttig om de uitslag van de scholierenverkiezing er eens bij te pakken. Landelijk gezien is DENK daar met een kleine 7% van de stemmen de zevende partij. In Zuid-Holland zijn ze de zesde partij, maar met hun 10,25% van de stemmen zijn ze er niet heel veel kleiner dan de 13,79% van winnaar PVV.

Kijken we naar de grote steden dan wordt het nog interessanter. In Rotterdam was DENK met 19,21% van de stemmen de overduidelijke winnaar van de scholierenverkiezing, nummer twee FVD volgde met 11,77% op forse afstand. In buurgemeente Schiedam scoorde DENK nog beter: met 29,21% van de stemmen bleef het de 13,29% van de nummer 2 Groen Links-Partij van de Arbeid wel erg ver voor. Ook in Gouda, Almere, Ede en SP-bolwerk Oss werd DENK onder scholieren de grootste partij, in Amstelveen werd de partij tweede, in Amsterdam en Utrecht derde, in Roermond vierde, in Den Haag zesde.

Wat dit zegt? De populariteit bij de scholierenverkiezing van PVV en FVD plus die van DENK in veel stedelijke gebieden zegt vooral dat de traditionele politieke partijen het de komende jaren weleens steeds moeilijker kunnen gaan krijgen. Het einde van de grote verschuivingen in ons politieke landschap is waarschijnlijk nog niet in zicht.

Racistische motieven bij PVV-kiezers

Een kleine twintig jaar geleden splitste Geert Wilders zich af van de VVD. In 2006 deed zijn PVV voor het eerst mee aan de Tweede Kamerverkiezingen. Anti-moslimracisme vormde van begin af aan de pijler onder zijn verkiezingsprogramma’s. Hij inspireerde daarmee racisten in binnen- en buitenland, waaronder terrorist Anders Breivik, die op zijn beurt weer mede-terrorist en geestverwant Brenton Tarrant beïnvloedde. Dat de denkbeelden van Wilders ongevaarlijk zijn, moet daarom direct naar het rijk der fabelen worden verwezen.

Des te verwonderlijker is het dat racisme en discriminatie niet of nauwelijks een thema zijn geweest in de afgelopen verkiezingscampagne. In mijn vakgebied hoor ik al jarenlang de talloze persoonlijke verhalen van mensen die geregeld worden geconfronteerd met racistische en anti-islamitische bejegeningen.

Door het grotendeels negeren van racisme en discriminatie in de campagne van de meeste politieke partijen, ben ik bereid te geloven dat bij een deel van de ‘first time voters’ de racistische kant van Wilders niet direct top-of-mind was. Zij kunnen geen woning vinden, hebben het financieel zwaar, ervaren problemen in de zorg, verwijzen veelvuldig naar het falen van Mark Rutte. De simplistische oneliners van Wilders in de tv-debatten spreken dan aan, oneliners die ze vooral via korte fragmenten op social meekrijgen.

Maar om dááruit te concluderen dat bij een groot deel van de PVV-kiezers racistische motieven geen rol zouden spelen, lijkt me nogal naïef. Daar waar veel politiek journalisten - zonder serieuze onderbouwing - beweerden dat Wilders milder zou zijn geworden, namen veel PVV-kiezers deze gemakzuchtige dooddoener in hun motivering over. Waarmee ze feitelijk bevestigden dat ze wel degelijk weten wie de échte Wilders is. Bovendien: wie op social de grote aantallen PVV-sympathisanten volgt, ziet een aaneenschakeling van racistische posts.

Daar komt bij: uit andere landen weten we dat een verkiezingsoverwinning van rechts-extremistische politici zeker in het eerste jaar het racisme onder de lokale bevolking aanjaagt. Mensen zien er als het ware legitimatie in van hun racistische denkbeelden.

De vraag is nu: zet een PVV in een kabinet Wilders de racistische ’kroonjuwelen’ in de ijskast? Het antwoord op die vraag is eigenlijk vrij simpel. Zoals elke politieke partij, zal ook de PVV concessies moeten doen om tot een kabinet toe te treden. Maar zoals elke politieke partij, zal ook de PVV eisen dat een deel van hun onderscheidende standpunten onderdeel uitmaakt van het kabinetsbeleid.

De PVV zal niet toetreden tot een kabinet wanneer het uitsluitend punten binnenhaalt die ook in de programma’s van veel andere politieke partijen zijn terug te vinden.

Een kabinet Wilders zal discriminerend beleid doorvoeren

Ook op míjn vakgebied heb ik in 2010 kunnen ervaren dat VVD en CDA bij het vormen van het kabinet Rutte 1 toegaven aan enkele eisen van de PVV die eigenlijk onacceptabel hadden moeten zijn. Zo werd MTNL (Multiculturele Televisie Nederland) enkel vanuit racistische intenties de nek omgedraaid. Ook gingen VVD en CDA akkoord met de eveneens racistische PVV-eis om de subsidie van FunX radio stop te zetten. De zender kon uiteindelijk worden gered door de gedeeltelijke (redactionele) overname door NPO-omroepen - over de (redactionele) invulling van de NPO-omroepen had het kabinet Rutte 1 immers geen zeggenschap.

Maar er was meer. Zo gingen VVD en CDA akkoord met de PVV-eis om in overheidscampagnes geen rekening meer te houden met de perspectieven van biculturele Nederlanders. In briefings vanuit de Rijksoverheid naar communicatiebureaus mochten biculturele doelgroepen voortaan niet worden genoemd. Zo werd het ook het ministerie van Defensie verboden zich in communicatiecampagnes separaat te richten op het werven van biculturele jongeren. Verder mochten er in overheidscampagnes geen vrouwen met hoofddoek meer worden afgebeeld.

Daar waar we anno 2023 steeds meer waarde hechten aan inclusieve communicatie - waarin álle Nederlanders met al hun variëteiten zich moeten kunnen herkennen - werd de voortgang op dit gebied in 2010 door VVD/CDA/PVV abrupt een halt toegeroepen.

Daarnaast ging er in die tijd het verhaal rond over NPO-presentatoren die op een PVV-lijstje zouden staan; zij zouden moeten worden ontslagen, iets dat een regering vanwege de redactionele onafhankelijkheid van de NPO uiteraard niet kon afdwingen. In hoeverre dit verhaal op waarheid berust, heb ik overigens niet kunnen achterhalen.

Vanwege mijn vakgebied ben ik van de hierboven genoemde concessies van VVD en CDA aan de PVV op de hoogte. Ik acht het daarom waarschijnlijk dat er in 2010 ook op andere vakgebieden discriminatoire toezeggingen aan de PVV zijn gedaan, toezeggingen waar ik geen kennis van heb. Fast forward naar vandaag, acht ik het praktisch uitgesloten dat een toekomstig kabinet onder leiding van de PVV géén discriminerend beleid zal doorvoeren, ook al zal dat beleid formeel niet in strijd met de grondwet kunnen zijn.

Want waarom zou de PVV anders tot een kabinet toetreden?

Nederland op het wereldtoneel

Tot slot een korte opmerking over de consequenties van een door de PVV geleid kabinet voor Nederland op het wereldtoneel.

Zo’n kabinet zal ons land zonder twijfel economische schade berokkenen. In veel landen waar het Nederlandse bedrijfsleven zaken doet, zal een premier Wilders niet welkom zijn. Hieronder vallen uiteraard veel landen met een moslimmeerderheidsbevolking.

Veel meer dan Giorgia Meloni, Marine Le Pen of Viktor Orbán is Geert Wilders internationaal hét uithangbord van de anti-islambeweging. Met een kleine twee miljard moslims in de wereld, moet je wel erg naïef zijn om te denken dat een kabinet Wilders ons land geen schade zal toebrengen.

Dat een door de PVV geleid kabinet negatieve economische (en sociale) gevolgen voor ons land zal hebben, staat wat mij betreft buiten kijf. De enige vraag is: hoe kunnen we die schade zoveel mogelijk beperken?

Is dat misschien door een niet-PVV’er het kabinet te laten leiden?