Hoe Kris Kristofferson me met Bobby McGee op het verkeerde been zette
Kris Kristofferson is overleden, de acteur en countryzanger. Zo’n man die op de een of andere manier veel invloed op me had toen ik jong was. Niet dat ik een echte fan was maar ik had een verzamel-lp Songs of Kris Kristofferson en daar luisterde ik graag naar. Al schaamde ik me er tegelijk een beetje voor want hij was in die tijd vooral bekend van zijn rol in A Star is Born met Barbra Streisand en daar wilde je als jongen die snakt naar volwassenheid niks mee te maken hebben. Gelukkig was er Convoy, een avonturenfilm over vrachtwagenchauffeurs die zich tegen de overheid keren. Daar kon ik me wel in vinden. Ik wilde ook zo’n vrachtwagen en ongebonden door de wereld trekken.
De invloed van Kristofferson op mijn leven school in een zinnetje uit zijn beroemdste song ‘Me & Bobby McGee’, een nummer over een verloren liefde, onsterfelijk vertolkt door Janis Joplin, die zelf overigens veel te vroeg kwam te overlijden door een overdosis. Dat zinnetje luidde ‘Freedom is just another word for nothing left to lose’. Ah, dat was dus vrijheid, dacht ik. En vervolgens richtte ik me er helemaal op dat ik niks te verliezen had. Eerlijk gezegd kwam dat me ook goed uit, want ik had ook heel weinig met m'n Mavo-3 diploma en weinig perspectief. Maar in plaats van me daar slecht over te voelen, werd het gebrek aan bezittingen ineens zelf een waardevol bezit. Je kunt daar aardig over doorfilosoferen. Iedere huizenkoper bijvoorbeeld weet immers dat bezit je tot slaaf maakt. En al het andere bezit eigenlijk ook. Ja, dat is overdreven maar ik heb een romantische inborst en daarmee maak je al snel alles groter dan het is.
Pas veel later realiseerde ik me dat een dergelijke opvatting van vrijheid een typische definitie is uit de Amerikaanse counter culture. In een samenleving die draait om het vergaren van persoonlijke rijkdom, kun je jezelf ‘bevrijden’ door afstand te doen van alles. Dat idee leeft nog steeds sterk, het keert in tal van films en boeken terug. Recent zag ik het in Peak Season maar eerder ook in Nomadland.
Het Amerikaanse freedom is daarmee iets heel anders dan het Franse liberté. Dat gaat veel meer over het collectief, over niet geregeerd worden door dictators of religieuze normen. Het idee dat je pas vrij bent als je alles kwijt, wordt door Fransen op hoongelach ontvangen. Voor hen is vrijheid meer iets als na 40 jaar werken goed betaald met pensioen gaan. Het tegenovergestelde van de Amerikaanse opvatting.
Ik kwam er pas jaren later achter dat vrijheid zo verschillend kan zijn. Maar toen had ik mijn halve leven al geleefd naar het motto van dat lied. Ik veranderde pas toen een vriend me in een lange discussie over de zin van het leven duidelijk maakte dat vrijheid nooit vrijheid kan zijn als de opvatting daarvan je verhindert verbintenissen aan te gaan.
Dat is allemaal misschien wel interessant maar ik begon dit stuk te schrijven omdat ik me pas tientallen jaren later afvroeg wie die Bobby McGee eigenlijk was. In de versie van Joplin is het een man, in die van Kris Kristofferson een vrouw. Een tijd terug kwam ik namelijk tijdens een van mijn eindeloze browse sessies op Spotify een Amerikaanse zangeres tegen met de naam Bobbie McGee. Ze zong eind jaren zeventig feministische en vakbondsliedjes. In een obscuur artikel dat ik over haar las stond:
"One of the most interesting characters of the American Folk revival, Bobbie McGee was never called on by the same fame that went knocking for Dylan, Donovan or Janis Joplin. Yet she undoubtedly influenced a generation of artists and did more for the ‘protest song’ than many who are better known."
Ze bracht maar een album uit. Bread & Raises, een knipoog naar de feministische klassieker Bread & Roses. Het zal toch niet, dacht ik. Dat dit de vrouw is uit het lied? In het artikel werd dat gesuggereerd. Ik zocht de oorsprong van de song op. De naam bleek toe te behoren aan de secretaresse van de platenmaatschappij van Kristofferson. Die Barbara McKee heette. Bobby is een koosnaam voor Barbara en Kristofferson had haar achternaam verkeerd verstaan en maakte er McGee van. Daarmee ging het verhaal dat ik las in rook op. Ook al had de zangeres Bobbie McGee inderdaad eveneens als secretaresse gewerkt, maar dat was tot in de jaren ‘70 een van de weinige beroepen die vrouwen mochten uitvoeren.
Overigens is de songtekst helemaal niet gebaseerd op het Amerikaanse leven maar op La Strada van de Italiaanse regisseur Federico Fellini, volgens kenners een van de belangrijkste films uit de geschiedenis van de cinema. Die gaat over een bruut die vrouwen mishandelt en de geliefde van zijn ex-partner vermoordt en haar zo uiteindelijk de dood injaagt. Aan het eind staat hij op het strand en huilt hij naar de sterren omdat hij niets meer heeft.
Kristofferson liet zich inspireren door die laatste scène. En hij koppelde het aan vrijheid. Terwijl dat niet de kwestie is en veel ellende, zoals in de film, juist een gevolg is van het mannelijk idee dat vrouwen hun bezit zijn. Daar zouden ze zichzelf eens van moeten bevrijden. Goeie songteksten kunnen - jonge - mannen daar vast bij helpen.