Hoe kan de politie vertrouwen verwachten als ze zelf onschuldige burgers als terroristen behandelen

Als je als overheid en politie burgers benadert met zo veel wantrouwen, dan kan en moet het je niet verbazen dat je wantrouwen terugkrijgt.

Ken je van die nieuwsberichten waar je bloed gewoon van gaat koken als je het leest? Dat had ik maandag heel sterk toen ik het artikel van RTL Nieuws las over de spionagepraktijken van de politie. Ik raad sterk aan het hele artikel te lezen, maar hier is een beknopte samenvatting:

De politie heeft een intern inlichtingenteam: het TOOI. Dit team verzamelt in het geheim informatie over mensen van wie zij denken dat die in de toekomst problemen kunnen gaan veroorzaken. Dit gaat heel erg ver: mensen worden online gevolgd, ze worden bespioneerd, er worden infiltranten ingezet en er worden zelfs informanten geronseld en betaald. Maar belangrijk om te vermelden: de mensen die worden gevolgd hebben vaak niets gedaan en worden ook nergens van verdacht. Twee mensen die worden aangehaald door RTL Nieuws zijn Els, een dierenrechtenactivist die een (aangekondigde en vreedzame) demonstratie hield bij een slachthuis, en Said, die vrijwilligerswerk deed bij een moskee. Zij zijn twee voorbeelden in een lijst van velen.

Deze mensen zijn hebben dus helemaal niets verkeerd gedaan, maar worden wel tot in detail gevolgd. En dat heeft ernstige gevolgen. Deze mensen krijgen in het politiesysteem vaak het label “extremist” of “terrorist”, zelfs als daar totaal geen reden voor is. Daar kom je bijna niet meer vanaf. De verzamelde informatie kan worden doorgespeeld naar inlichtingendiensten, en de politie gebruikt de labels ook om te bepalen hoeveel geweld ze tegen jou gebruiken. De informatie wordt zelfs gedeeld met het buitenland: toen Said op vakantie wilde naar Mexico werd hij het land niet ingelaten, omdat de autoriteiten van de Nederlandse politie hadden gehoord dat hij een jihadistische terrorist zou zijn. Wederom: hij wordt in werkelijkheid van niets verdacht.

Deze praktijken van de politie zijn hartstikke illegaal, en dat weet de politie al vanaf het begin. Toch doen ze dit al 10 jaar, en ze lijken er bepaald niet aan te denken om te stoppen. Sterker nog: ze vragen bij het ministerie om méér bevoegdheden om onschuldige burgers te bespioneren, en het ministerie lijkt dat ook graag te willen regelen.

Dit gaat in tegen het hele idee van vrijheid
Kun jij het je voorstellen? Dat jij vrijwilligerswerk doet bij een moskee, en daarom door de politie internationaal wordt aangemerkt als terrorist? Ik kom woorden tekort om te uiten hoe woest dit mij maakt. Dit kan de levens van onschuldige mensen verwoesten. Sterker nog: dat heeft het al gedaan. En de politie is zich van geen kwaad bewust.

We weten al tijden dat institutioneel racisme wijdverspreid is, en dat de Nederlandse overheid en de politie bijvoorbeeld structureel het demonstratierecht onderdrukken. Maar dit gaat veel verder dan demonstratierecht: dit zet druk op het hele idee van vrijheid. De politie kan jou volgen en labelen als extremist, schijnbaar simpelweg als ze daar zin in hebben. In het geval van Said druipt de glasharde islamhaat er ook vanaf. De discriminatie is zo schaamteloos dat het bijna lachwekkend is. Ik zou dit praktijken van een politiestaat noemen, maar dat heeft hoogleraar strafrecht Sven Brinkhoff bij RTL Nieuws al voor mij gedaan.

Onderdrukking door de politie is structureel
Maar het meest trieste is misschien nog wel dat dit niets uitzonderlijks is voor de politie. In maart kwam aan het licht dat de politie niet alleen op grote schaal de persoonsgegevens van demonstranten opvraagt, maar zelfs ook die van hun ouders en kinderen. De politie doet ook (samen met gemeentes en instanties als de belastingdienst en UWV) nog steeds aan “fraudevoorspelling” in arme wijken, met intimidatie en huiszoekingen tot gevolg. Ook na het toeslagenschandaal en nadat de rechter computersystemen met dit doel verbood, blijven deze instanties dit gewoon doen. En zo zijn er nog wel meer voorbeelden te vinden.

En dat is alleen nog maar het spionage-deel. Wat dacht je van de andere problemen daarbuiten? De lijst met voorbeelden van buitensporig en/of discriminatoir politie-optreden bij demonstraties houdt niet op. Dat de organisatie doordrenkt is van institutioneel racisme is ook welbekend, en hoewel de politie tegenover de media dan altijd schijnheilig vertelt dat ze dat gaan aanpakken, komt daar in de praktijk weinig tot niets van terecht.

Niet alleen maakt de politie keer op keer dezelfde fouten, maar ze lijken er ook niet van te willen leren. Het patroon is opnieuw glashelder: als je moslim of iemand van kleur bent, dan lig je onder een vergrootglas. En ook als je actief bent als activist of naar demonstraties gaat, dan lijk je er gewoon vanuit te moeten gaan dat de politie je in de gaten houdt. Dat geldt naast de politie overigens natuurlijk ook voor andere overheidsinstanties – kijk naar hoe burgemeesters consequent het demonstratierecht beperken, het toeslagenschandaal, het institutioneel racisme bij de belastingdienst, et cetera.

Wantrouwen
Dit soort beleid maakt mensen bij voorbaat verdacht en kan hen tot in het diepste van hun leven raken en schaden. Onschuldige mensen worden hier keer op keer het slachtoffer van, en telkens lijkt er niets echt te veranderen. Ik vind het daarom altijd zo opvallend dat de politie en de politiek elke keer stomverbaasd staan te kijken als het wantrouwen richting hen toeneemt.

Bij veel mensen – en zeker bij machthebbers zoals beleidsmakers en de politie zelf – leeft nog steeds het idee dat de politie automatisch respect verdient. De politie kun je niet alleen vertrouwen, die hoor je te vertrouwen. Die moet je vertrouwen. “De politie is je beste kameraad”. Maar hoe kun je van burgers verwachten dat ze de politie vertrouwen als de politie hen zo hevig wantrouwt dat ze onschuldige mensen internationaal als terroristen aanmerken? Vergeet “onschuldig tot het tegendeel bewezen is”, de politie gaat zo ver dat zelfs de levens van mensen die nooit ergens van verdacht zijn geruïneerd mogen worden.

Ik ga zelf ook naar protesten. Dat is mijn grondrecht. En toch ben ik onderdehand oprecht bang dat ik ook in de gaten wordt gehouden, niet meer kan reizen of binnenkort van mijn bed wordt gelicht. Ik vind het ook extreem klinken, maar gebaseerd op de eindeloze stroom schandalen en verhalen kan ik alleen maar concluderen dat ik daar rekening mee moet houden – of het nou rechtvaardig is of niet. En dat maakt mij angstig. Ik heb nog het cynische geluk dat ik wit ben.

Als je als overheid en politie burgers benadert met zo veel wantrouwen, dan kan en moet het je niet verbazen dat je wantrouwen terugkrijgt. You reap what you sow.

De houding van de politie moet fundamenteel anders
Deze praktijken van de politie zijn niet alleen illegaal en kwalijk: ze verwoesten levens. En dit soort dingen gebeuren structureel. Dat is niet te rechtvaardigen. Willen we dat onschuldige mensen niet langer het slachtoffer worden van dit soort institutioneel wantrouwen, dan moet de houding van de politie – en de gehele overheid – fundamenteel veranderen. Dit soort schandalen gebeuren te vaak en zijn te ernstig om te kunnen spreken van incidenten.

Als begin moet op zijn allerminst het TOOI flink op de schop. Niemand mag nog overkomen wat Els en Said is aangedaan. Als de politie jou als “terrorist” labelt, ben je getekend voor het leven. Dat dit zo klakkeloos gebeurt – met alle gevolgen van dien – is een totale minachting van onze grondrechten. Pak dit stevig op en maak een einde aan dit soort vernietigend beleid. Zorg dat de politie als instituut het respect dat het verwacht ook verdient. En als je als politie toch gewoon op deze manier door blijft gaan, kijk dan niet raar op als het wantrouwen vanuit de samenleving blijft toenemen.