Hoe Joseph Luns ons allemaal speculant maakte
Was de levering van energie nog maar een nutsvoorziening in plaats van een casino.
Het was een boeiende terugblik in de krant op het leven van Joseph Luns en hoe hij als minister van Buitenlandse Zaken en later Secretaris Generaal van de Navo seks, corruptie en wapenhandel coördineerde vanuit z’n gepantserde Rolls Royce. Wat onbelicht bleef was, hoe we allemaal nog deze winter de gevolgen van zijn machinaties aan den lijve ondervinden.
Lange tijd was Gronings aardgas het roesmiddel dat ons voorzag van onmetelijke welvaart en een geluksgevoel dat geen einde leek te kennen. Terwijl een land als Noorwegen 1.111 miljard (o.a) uit aardgasinkomsten reserveerde in het belang van de Noorse bevolking, verjubelden opeenvolgende Nederlandse kabinetten onze Gronings bodemschatten in een duizelingwekkende opheffingsuitverkoop. De opbrengst daarvan werd besteed aan een zeer vluchtige welvaartsbeleving met het optimisme van een eendagsvlieg die niet over morgen hoeft na te denken.
Nederland was lange tijd het oliemannetje van de Russische invasie in Oekraïne. Meer dan tien miljard werd er inmiddels geïnvesteerd in de gasrotronde die Nederland het gasknooppunt van Noordwest-Europa moest maken, goeddeels gebaseerd op de handel in Russisch gas, het opslaan daarvan en het vervolgens weer herverdelen. Toenmalig minister Henk Kamp zei in 2015 dat hij zich geen zorgen maakte over mogelijke geopolitieke afhankelijkheid: “de Russen hebben altijd geleverd en zullen dat ook blijven doen.”
Inmiddels is het tij gekeerd. Sinds de invasie van de Russen in Oekraïne zijn er strenge handelssancties tegen Rusland, maar bleef de handel in fossiele brandstoffen zoals olie en aardgas lange tijd uitgezonderd. Kennelijk was onze verontwaardiging over de inval niet zo groot dat we zouden willen afzien van ons voornaamste roesmiddel.
De gascrisis van nu begon echter bij Joseph Luns. Kleine afnemers in Nederland betaalden in 1962 een marktprijs van 35 cent per m3. De NAM, ofwel Shell en Esso, verkocht het echter vele malen goedkoper aan het buitenland. In juni 1967 besloot de ministerraad op instigatie van Joseph Luns 'in het diepste geheim' om aardgas te leveren aan NAVO-bondgenoot Italië, omdat het land anders voor aardgas uit de Sovjet-Unie zou kunnen kiezen. Ten koste van alles moest afhankelijkheid van de Russen vermeden worden.
Uit de notulen van de ministerraad: 'Minister Luns deelt vervolgens mede dat hem bij het bezoek aan Rome van Italiaanse zijde is gevraagd of de NAM wat soepeler kan zijn met betrekking tot de aardgaslevering aan Italië'. Minister Andreotti had gezegd ’dat het Nederlandse aardgas voor Italië te duur is, waardoor Italië genoodzaakt is aardgas te betrekken uit de Sovjet-Unie’. Vervolgens liet Luns namens het kabinet-De Jong de NAM rond kostprijs leveren aan Italië, twee cent per m3. Via langlopende contracten wat een onvoorstelbare uitverkoop van Nederlandse bodemschatten impliceerde, wat een aderlating voor de Nederlandse schatkist van ruim 100 miljard euro betekende.
En nog steeds leveren we veel van het Nederlandse aardgas aan Duitsland en België die het doorleveren aan hun bevolking voor de helft van het bedrag dat Nederlandse huishoudens betalen (of inmiddels niet meer kunnen betalen).
En Nederland is zelf overgeleverd aan de willekeur van de Russen. Er ligt inmiddels een noodplan klaar, het Bescherm- en Herstelplan. Schakel gas-intensieve industrietakken, zoals de sierteelt, af en zet versneld in op energiebesparing en duurzame bronnen zodat de geldstroom naar Moskou ook voor langere termijn kan opdrogen. Rusland wil de gastoevoer naar de EU hervatten, Shell waarschuwt dat de volgende winter nog weleens veel killer zou kunnen worden dan de huidige qua gasvoorziening.
De beste manier om dat te voorkomen is het opzeggen van lopende uitverkoopcontracten van gas, zoals die ontsproten zijn uit het brein van politici als Joseph Luns. Nu moeten consumenten allemaal ongewild kiezen voor vaste of flexibele contracten voor hun energiecontracten, in totale onwetendheid over het toekomstig prijsverloop en de grillen van de vrije markt waaraan ze inmiddels zijn overgeleverd. Het prijsplafond van de overheid kan niet eeuwig in stand blijven. Was de levering van energie nog maar een nutsvoorziening in plaats van een casino. De overmachtsituatie vraagt om drastische maatregelen. Stop de uitverkoop van Nederlands gas, red de levering van energie van de 'vrije markt' en versnel de energietransitie!