Hoe je de jaarwedde van Matthijs, Eva of Yvon moet bepalen

Gert-Jan Hox, directeur programma’s bij BNNVARA, vindt de Balkenende-norm in de publieke omroep niet meer van deze tijd. De grote sterren, die soms jaarweddes wisten te bedingen van een half miljoen euro, bevinden zich momenteel op een glijdende schaal naar beneden zodat zij langzaam maar zeker hun bestedingspatroon aan kunnen passen bij de nieuwe realiteit: een maximaal inkomen van 194.000 euro per jaar. Dit plafond werd destijds in het bestuur en bij alle van de overheid afhankelijke organisaties ingevoerd om graaigedrag de pas af te snijden.

Het is – merkwaardig genoeg – aan de rechterkant van het politieke spectrum zeer populair. Zingt men daar altijd het hooglied van de marktconforme betaling, voor de omroep geldt dat niet “want” betaald met belastinggeld. In het eredivisievoetbal worden ook torenhoge honoraria afgesproken met de kampioenen van de grasmat. Daar hebben ze het nooit over de wanstaltige verdiensten van de spelers als zo’n club weer eens met miljoenen belastinggeld – meestal uit de gemeentekas – wordt gered. Maar zodra Matthijs van Nieuwkerk, Yvon Jaspers of Eva Jinek hun sterrenstatus durven te verzilveren, zijn de rapen gaar. “Wie serieus binnen wil lopen, gaat maar naar de commerciële omroep”, zo luidt de kreet dan. “Niet van mijn centen”. Bij de commerciëlen gelden wat de rechtse critici betreft geen restricties. RTL, John de Mol et cetera moeten immers zoals dat altijd fraai heet “hun eigen broek ophouden”.

STER Hox gebruikt als argument voor zijn stelling het gegeven dat grote publiekstrekkers zoals Boer Zoekt Vrouw of DWDD ook veel inkomsten opleveren. De publieke omroep wordt maar deels uit belastinginkomsten gefinancierd. Reclame-inkomsten leveren een belangrijke bijdrage. Hoe hoger de kijkcijfers, des te steviger zijn de rekeningen die de STER voor spots in kan dienen. Matthijs van Nieuwkerk is niet alleen een grootverdiener voor zichzelf maar ook voor de publieke omroep. Als die hem naar de commerciëlen laat gaan, neemt hij als het ware die reclame-inkomsten mee en dát is de enige reden voor iemand als John de Mol om zo aan de sterren van de publieke omroep te trekken.

Je kunt je afvragen of deze redenering altijd opgaat. Het trieste lot van Twan Huys laat zien dat een succesvol presentator bij de publieke omroep niet zomaar zijn publiek en zijn reclame-inkomsten meeneemt als hij overstapt naar de commerciëlen. Het is toch een andere biotoop met andere normen en daarin kun je spectaculair op je bek gaan. Dat is een argument om pakweg Matthijs van Nieuwkerk rustig te laten vertrekken. We zullen zien of zijn kijkers het accepteren als hij straks een programma presenteert vol reclame, sluik- of niet.

Grote fout Toch zou zo’n vertrek de onafhankelijkheid van de publieke omroep schaden. Kort voor de eeuwwisseling is de grote fout gemaakt om op te houden met de financiering van de publieke omroep uit apart geheven kijk- en luistergelden. In plaats daarvan kwam een subsidiëring rechtstreeks uit de belastingpot. Dat heeft de Haagse politiek de kans gegeven om meer greep dan ooit te krijgen op het reilen en zeilen van de publieke oproep. Die is gebruikt om Hilversum financieel af te knijpen terwijl tegelijkertijd de macht van de door leden gedragen omroepen steeds meer werd ingeperkt. Door Den Haag benoemde besturen kregen bij de NPO doorslaggevende macht en als het om de inhoud gaat, spelen zendercoördinatoren een overheersende rol. Den Haag dwong bij de omroepen bovendien allerlei fusies af waar ze zelf niet op zaten te wachten.

Sterrenstatus Omdat de reclame-inkomsten bij de klassieke radio en televisie dalen vanwege concurrentie door internet-ondernemingen, groeit de invloed van de politiek, die met publiek geld de omroepen kan maken of breken. Als Matthijs van Nieuwkerk met zijn reclame-inkomsten vertrekt, schaadt dat de vrije bewegingsruimte van de NPO.

Heeft Hox daarom gelijk met zijn pleidooi tegen de Balkenende-norm? Dat heeft hij niet. Zijn bijzondere talenten hebben Matthijs van Nieuwkerk tot een ster gemaakt. Ongeveer op de manier van Marco Borsato. Hij kan zijn salaris echter niet bedingen op grond van zijn kunnen alleen maar vooral op grond van zijn sterrenstatus. Er zijn genoeg mensen in Nederland met dezelfde kundigheden als hij. Toch breken ze nooit door. Kijk maar naar de winnaars van Holland’s Got Talent die het na de enerverende finale toch niet echt weten te maken. Roem berust op een combinatie van talent, kennis van zaken, toeval en charisma. Dat heb je zelf niet voor honderd procent in de hand. Het publiek kan ook nog eens van de ene op de andere dag genoeg van je krijgen. Dan word je van kijkcijferkanon ineens een loser. Dat gegeven mag in de beloning best tot uitdrukking komen. Je kostje is immers niet tot de pensioengerechtigde leeftijd gekocht.

Tramconducteurs Een vergelijkbaar argument wordt echter gebruikt door bankiers en andere captains op iets wat tegenwoordig vaak ten onrechte industry heet, om hun graaisalarissen binnen te harken. Zij nemen geen enkel risico maar laten de euro’s wel op wanstaltige wijze binnenstromen. De werkelijke aanhanger van een vrije markt zegt daarover: hoge inkomens hoge risico’s, geen risico’s gemiddelde inkomens. Voor de oorlog spotten ze in Amsterdam over de tramconducteurs: “Vast werk, vaste armoe”. Ongeveer dat.

De oplossing waar Hox naar zoekt, ligt niet in een afschaffing van de Balkenende-norm. Wie bij de omroep gaat werken, zou een keuze moeten kunnen maken. Of je gaat volgens een soort ambtelijk loopbaanpatroon, dan is het plafond de Balkenende-norm. Of je neemt een deel van het bedrijfsrisico op je. In dat geval ontvang je een percentage van de reclame-inkomsten rond je programma. Daar hoort dan geen plafond op te zitten. Je honorarium is dan rechtstreeks afhankelijk van de inkomsten die je voor de publieke omroep binnenhaalt. Je bent dan als het ware een echte media-ondernemer met alle voor- en nadelen van dien.

Dat zou eerlijk zijn: wees koopman óf tramconducteur. Accepteer de consequenties. Leven is kiezen.

Naschrift: deze bijdrage zal weer het bekende commentaar opleveren als zou de publieke omroep geen programma’s moeten maken die de commerciëlen “net zo goed” kunnen produceren. Wie dan helemaal origineel wil zijn, spreekt walging uit over Boer zoekt vrouw. Niet van mijn belastingcenten. Nee, waarde vriend, lieve vriend, niet jij bepaalt wat er met je belastingcenten gebeurt. Dat doet de overheid namens ons allemaal. Dat jij nou een persoonlijke rekening hebt te vereffenen met Boer zoekt vrouw wil nog niet zeggen dat heel Nederland er zo over denkt. De kijkers stemmen met hun afstandsbediening en ze gaan massaal naar Boer zoekt vrouw en DWDD. Zij zijn allen net als jij belastingbetalers. Als deze belastingbetalers op de NPO naar zulke programma’s willen kijken, wie ben jij dan om ze dat af te nemen. Ben je bijzonder of zo?