Hoe je bewindslieden voor hun aantreden moet ondervragen

Enige tips uit de sollicitatiepraktijk

Voor het eerst zullen ministers nog voor zij het bordes van Huis ten Bosch op mogen, worden ondervraagd door de Tweede Kamer. De verwachtingen zijn om zo te zeggen uiterst laag gespannen. Men vermoedt dat de nieuwe bewindslieden niet het achterste van hun tong laten zien. Ze kunnen tenslotte moeilijk uitspraken kunnen doen over wat ze straks precies met hun departement van plan zijn. Ze moeten zich nog inwerken en zo. Als mensenmens gaan ze eerst met iedereen praten. Ze vinden het uitermate belangrijk de stakeholders zoveel mogelijk bij de processen te betrekken. Het regeerakkoord is leidend. Uiteraard zal er bij onverwachte gebeurtenissen – ik noem maar oorlog – gehandeld moeten worden naar bevind van zaken en ondanks alle verschillen staat de collegialiteit altijd voorop. Je streeft als minister met je collega’s en de premier altijd naar hetzelfde doel, een beter leven voor alle Nederlanders en voor mijn part noem je dat Nederlanders weer op één.

Inderdaad, dat soort gelul is het onvermijdelijk gevolg als je mensen naar hun toekomstig handelen vraagt. Dat heb ik als lid van sollicitatiecommissies maar al te vaak ervaren. Je krijgt evenmin bruikbare antwoorden als je gesprekspartners confronteert met vragen over hoe zij in imaginaire omstandigheden zullen handelen, bijvoorbeeld bij een conflict. Dan slaan sollicitanten je om de oren met sociaal wenselijke antwoorden.

En het gaat erom dat zij concreet worden. Dat zij laten zien wie zij werkelijk zijn.

Dat kan alleen met vragen over hun verleden. De Kamerleden hebben te maken met politici en voor zover er inderdaad buitenstaanders tot het kabinet zullen toetreden luitjes die het willen worden. Politici gaan altijd uit van een levensbeschouwing of een ideologie. Vaak – niet altijd – maakt die gedurende hun loopbaan een ontwikkeling door. Sommigen zoals bijvoorbeeld de oude Jan Pronk blijven hun leven lang trouw aan dezelfde uitgangspunten. Anderen veranderen soms drastisch van mening. Het meest spectaculaire voorbeeld daarvan is Pim Fortuyn die in de jaren zeventig van de vorige eeuw wetenschap bedreef en college gaf op marxistische grondslag. Om een goed idee te krijgen van wat voor vlees je met een bepaalde minister in de kuip hebt, is het van belang naar diens standvastigheid of juist naar omslagpunten te vragen. Als toekomstig premier Schoof zich aan een hoorzitting onderwerpt, zou ik van hem willen weten wat precies zijn overwegingen waren om lid te worden van de PvdA en waarom hij die partij een paar jaar terug heeft verlaten. En meer in het algemeen wat zijn grootste twijfels zijn. Mona Keijzer zou de vraag krijgen: “Waarom hebt U zich destijds tot de christendemocratie gewend en noemt U zich nog steeds christendemocraat? Wat heeft U er toe gebracht juist voor de BBB te kiezen?” Als Gidi Markuszower aan de beurt is, moet hij maar eens vertellen wat de Likud voor hem betekent en welke elementen in de ideologie van die partij hem het meeste aanspreken. Volgens zijn Engelstalige lemma in de Wikipedia is hij sinds 1997 lid van die partij. Je moet dan natuurlijk als Kamerlid zelf behoorlijk beslagen ten ijs komen en het programma van de Likud goed kennen. Ook is het interessant te weten of Markuszower als lid van de Likud naast Geert Wilders ook Benjamin Netanyahu als zijn politieke leider erkent. Als Markuszower die vragen naar behoren heeft beantwoord en mogelijke misverstanden uit de weg zijn geruimd, komt zijn parlementair verleden aan de orde. Hij heeft pittige uitspraken op zijn naam staan. Zullen die straks zijn beleid schragen?

Een beetje op die manier pak je  alle ministers aan. Maar dat is onvoldoende. De bewindslieden in spe zullen politiek gemotiveerde bestuurders worden. Op grond van wat zij er als leidinggevende  in het verleden van bakten bij overheid, bedrijfsleven of in het maatschappelijk middenveld kunnen wij ons een beeld vormen over hun functioneren. Op welke prestaties in het verleden zien ze met de grootste trots terug? Waar schamen zij zich voor? Wat is de moeilijkste beslissing die zij in hun professionele leven ooit hebben genomen? Wie zich verdiept in het verleden van een minister in spe vindt gemakkelijk concrete punten om over door te vragen. Wat is de moeilijkste beslissing, mevrouw Keijzer, die U als staatssecretaris ooit moest nemen? Als we naar Uw aftreden kijken, op welk concreet punt was voor U precies de grens bereikt? Waarom juist dat punt? Bent U zelf opgestapt of hebben ze U verteld de eer aan U zelf te houden?

Het is bij dit alles van belang dat het geen debat wordt maar dat er een beeld ontstaat van de ministers op grond van wat zij zelf vertellen. Het gaat er hier niet om wie gelijk heeft en wie ongelijk. Dat komt als ze in de Kamer  hun beleid moeten verdedigen. Nu gaat het erom precieze informatie te verkrijgen uit hun eigen mond over hoe zij denken en wat zij tot nog toe deden.

Met deze aanpak kan het een heel interessante week worden in de Tweede Kamer. We weten natuurlijk niet zeker of de door mij genoemde namen inderdaad ministeriabel zijn, maar ze vormen in ieder geval goede praktijkvoorbeelden om de strategie van ondervragen uit te leggen.

Update: Helaas is de kans groot dat het volgende week zo niet zal gaan. Elke fractie mag slechts één vraag stellen terwijl dóórvragen is verboden. Laat het maar aan de vleesgeworden onafhankelijkheid Martin Bosma over om deze vergaderorde strak te handhaven. Als dat klopt zijn de hoorzittingen een belachelijke charade waar je als Kamerlid beter weg kunt blijven. Het aanzien van de politiek is zo ook al genoeg geschaad. Daar heb je geen gecastreerde zogenaamde hoorzitting voor nodig.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin ook al is de laatste put nu dicht. Tevens noem ik de PVV een extreemrechtse partij.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: de uitslag van de Europese verkiezingen en de rechtse tradities op ons continent.