Hoe geven we de slaafgemaakten postuum hun menselijkheid terug?

Burgemeester Ahmed Marcouch van Arnhem sprak onderstaande tekst uit bij de Herdenking slavernijverleden op 30 juni 2024

Welkom op deze bijzondere dag! Net als de afgelopen jaren herdenken we vandaag de afschaffing van het slavernijverleden. Maar toch is er de afgelopen anderhalf jaar iets veranderd. Met hun excuses erkenden eerst de premier en later de Koning dat de slaafgemaakten en hun nazaten nog altijd moesten worden bevrijd van hun historische ketenen. Ze markeerden tegelijk het begin van die bevrijding.

Die excuses zijn bijzonder. Ze zijn belangrijk. Ze zijn noodzakelijk. Het zijn historische momenten in de geschiedenis van ons Koninkrijk. Maar ze zijn slechts het begin van een proces dat zich niet mag beperken tot mooie woorden bij plechtige gelegenheden. Want hoe verder we onze ogen openen, hoe scherper we zien dat dit land gebouwd is op een koloniale geschiedenis van meedogenloze uitbuiting. En hoe meer het ons opvalt dat onze samenleving nog altijd doortrokken is van achterstelling, superioriteitsgevoelens en racisme. De slavernij is geschiedenis, maar het slavernijverleden duurt voort.

In Arnhem stelden we onszelf de onvermijdelijke vraag: en wij? Hoe was het hier? Wat was de rol van onze stad? Kortgeleden presenteerde Erfgoed Gelderland het onderzoek Sporen van slavernijverleden in Arnhem. De conclusies waren schokkend en lieten geen enkele ruimte voor twijfel: Arnhem en slavernij waren onlosmakelijk verbonden.

Vele notabelen hadden hun rijkdom vergaard met plantages waar slaafgemaakten werkten onder mensonterende omstandigheden. En vele Arnhemse bestuurders profiteerden van de opbrengsten van het koloniale beleid dat ze zelf mede bepaalden. Als eigenaar van plantages, slavenhouder, bestuurder, investeerder of aandeelhouder.

Mijn verre voorganger Laurens de Sille was in 1621 betrokken bij de oprichting van de West-Indische Compagnie. Niet veel later investeerde burgemeester Henrick van Eck daarin een fors bedrag. En zoals u misschien weet, bevindt zich op mijn werkkamer het familiewapen van burgemeester Pels Rijcken. Twee slaafgemaakten in een familiewapen, dat zelfs nog ná de afschaffing van de slavernij vervaardigd werd. Zó diep zat het idee dat daar niks mis mee was.

Het zijn maar enkele voorbeelden. Wat onomstotelijk vaststaat is dit: het Arnhemse stadsbestuur was actief en rechtstreeks betrokken bij het opzetten, uitbouwen en exploiteren van een onmenselijk economisch systeem dat gebaseerd was op slavernij en de handel in slaafgemaakten. Daarvoor bied ik, namens het college van burgemeester en wethouders, mijn doorvoelde excuses aan.

Beste Arnhemmers, De afgelopen anderhalf jaar heb ik veel van u geleerd. Over de verhalen waarmee u bent opgegroeid. Het stille verdriet over een gecamoufleerde geschiedenis. Uw worsteling met de gevolgen van die geschiedenis in de vorm van alledaags en institutioneel racisme. Heling begint dáár: bij persoonlijke verhalen. Historische gebeurtenissen die te groot zijn om te bevatten, komen tot leven in het kleine. In de persoonlijke geschiedenis. Wat dat betreft kunnen we leren van de omgang met de Tweede Wereldoorlog. Bijvoorbeeld van de geslaagde projecten op middelbare scholen, die bedoeld zijn om naamloze Holocaust-slachtoffers hun menselijkheid terug te geven.

Úw verhalen kunnen op vele manieren verteld worden. En dat gebeurt ook al. In het theater, zoals de Stichting Reframing HERstory Art Foundation doet. Of door aan de slag te gaan met cultureel relevante voorwerpen, zoals de Stichting JAM in buurthuizen doet met traditionele Antilliaanse hoofddoeken. Of door gastlessen op scholen.

Wethouder Van de Geijn en ik spraken laatst met een aantal van u over de vraag: hoe nu verder? Nu we weten wat we weten, moeten we handelen naar onze kennis. Hoe geven we de slaafgemaakten postuum hun menselijkheid terug?

Over één ding zijn we het allemaal eens: dit verhaal moet verteld worden. De kunst is om het zo te vertellen dat het mensen bereikt die geen wetenschappelijke rapporten lezen. Ik hoorde vele creatieve ideeën, naast de al bestaande manieren. Zoals documentaires, waarmee de Stichting Storydocz al bezig is. Speurtochten voor scholieren, die hen leiden langs parken en kastelen die het product zijn van het slavernijverleden. Markering van belangrijke plekken, naar het voorbeeld van de Stolpersteine die herinneren aan Joodse oorlogsslachtoffers. Onder het motto: geniet van dit park, maar sta ook eens stil bij de oorsprong. Conversatiegroepen, waarin gepraat wordt over alledaags racisme. Storytelling op sociale media.

Vanuit de gemeente hebben we gezorgd dat mensen kosteloos hun naam kunnen veranderen als die verwijst naar de slavernij. We stellen cursussen beschikbaar waarin mensen leren hoe ze hun stamboom kunnen onderzoeken.

En hier in Park Zypendaal komt een slavernijmonument, zodat we ook in Arnhem een tastbare plek hebben om het verleden te herdenken. Daarom doen we dat ook vandaag op deze plaats. Bovendien worden de nieuwste straten in Schuytgraaf vernoemd naar vrouwelijke activisten tegen racisme en discriminatie. En we voorzien bestaande, omstreden straatnamen van context, zoals in de Transvaalbuurt. Samen met u zullen wij blijven zoeken naar manieren om het verhaal van u en uw voorouders aan zoveel mogelijk Arnhemmers te vertellen. Ik roep iedereen op om mee te denken en mee te doen.

Beste mensen, Laatst, op een bijeenkomt over het slavernijverleden, vertelde iemand me dat ze letterlijk elke dag op de een of andere manier met racisme geconfronteerd wordt. Helaas zullen velen dat herkennen. Ze vertelde het met een verdrietige glimlach. Een glimlach waarin de pijn van vele generaties zichtbaar werd. Die pijn: dat is waar het vandaag over gaat. Tegen die mevrouw en tegen al die anderen die haar pijn voelen, zeg ik: weet dat de huidige Arnhemse bestuurders aan uw kant staan.