Hoe efficiënt moet goed onderwijs eigenlijk zijn?

Onderwijs staat ten dienste van de leerling. Het gaat er niet om wat wij uit de leerlingen kunnen halen.

Door: Raf Daenen en Ninon Kreutzer

Het Nederlandse onderwijs staat voor zeer grote uitdagingen, zoals het lerarentekort en de dalende prestaties van leerlingen. Om deze uitdagingen aan te pakken gaat de Tweede Kamer kijken naar de aansturing van het funderend onderwijs. Hoe willen we het onderwijs weer op de rit krijgen, wie stuurt dat aan en hoe financieren we dit? De afgelopen decennia is gekozen voor decentralisering van het onderwijs in Nederland. Besturen zijn werkgevers geworden en zij ontvangen onderwijsgeld in de vorm van lumpsum financiering zonder voorwaarden. Wanneer je wat scherper naar het huidige onderwijssysteem kijkt, valt ook op dat efficiency leidend is. Onderwijs wordt gezien als een plek waar de meetbare output van het leren van leerlingen zo hoog mogelijk dient te zijn en op een zo efficiënt mogelijke manier tot stand dient te komen. Wat echter steeds duidelijker wordt, is dat dit systeem in het funderend onderwijs niet goed uitpakt voor twee partijen, namelijk de leraren en de leerlingen.

Want is onderwijs wel geschikt voor deze efficiency? Zijn kinderen een soort leermachines die worden bediend door leraren? Wanneer je enige tijd als leraar in het onderwijs werkzaam bent, zal je antwoord waarschijnlijk ‘nee’ zijn. De dagelijkse werkelijkheid in de klas is nooit zo kil en afgemeten. Leerlingen komen de les al binnen met van alles wat hen bezig houdt; dat PSV kampioen is geworden, een opstootje in de pauze of een filmpje op social media. Een goede leraar heeft hier bijvoorbeeld ook tijd voor. Dit bespreken in de les mag dan wel geen controleerbaar leerrendement opleveren, leerlingen zijn wel betrokken bij de wereld om hen heen en er wordt een band geschapen tussen de leraar en leerlingen. In zo’n klimaat komen leerlingen juist tot leren.

De gedachte dat je onderwijs zo efficiënt mogelijk kan inrichten heeft ook een economisch belang.

Efficiënte onderwijsorganisaties worden nagestreefd, zodat de output van onderwijssystemen gemaximaliseerd kan worden tegen zo laag mogelijke kosten. Maar ook de leerling wordt gezien als van economische waarde. Ieder potentieel dient volledig benut te worden en wanneer leren moeizaam verloopt, ben je in ieder geval nog de broodnodige vakman of -vrouw van morgen. De school staat zo ten dienste van de samenleving en de (kennis)economie. Maar is dit wenselijk en werkt dit überhaupt wel?

Leerlingen zijn niet voorbestemd, ze moeten de mogelijkheden, tijd en de ruimte krijgen om zelf hun bestemming te zoeken. De school is dan de plaats waar leerlingen de kans krijgen om zich te verhouden tot de maatschappij, te leren wat nodig is om zich er als zelfstandige burgers in te kunnen begeven. Onderwijs staat ten dienste van de leerling. Het gaat er niet om wat wij uit de leerlingen kunnen halen. Wat wij aan de leerlingen geven is het uitgangspunt van goed onderwijs. En daar komt de leraar om de hoek kijken, want dat is de expert die dicht bij de leerlingen staat.

De leraar weet dat de realiteit in het klaslokaal complexer is dan leerrendement behalen. Het zogenaamde rendement van leren is maar gedeeltelijk voorspelbaar of beheersbaar. Er zijn zoveel meer factoren die meespelen, die niet direct meetbaar zijn, maar die wel van belang zijn. Deze ‘X-factor’ is wat onderwijs mooi, complex en interessant maakt. Daar mogen we weer meer aandacht voor krijgen en ons onderwijs en de scholen zo inrichten dat het een omgeving wordt waar leerlingen zich optimaal kunnen ontwikkelen. Leraren hebben ruimte en autonomie nodig om dit tot stand te brengen. Laat dat bij de keuze hoe we het funderend onderwijs willen aansturen de belangrijkste overweging zijn.

Ninon Kreutzer, docent vmbo
Raf Daenen, oud-wethouder en docent maatschappelijke ontwikkeling