Hoe Den Haag het eiland Bonaire in armoede houdt

Zoals ik hier al eerder schreef, woonde ik tussen 2010 en 2016 op Bonaire. Recent kreeg ik de kans om er op vakantie te gaan en kon ik de situatie weer eens vergelijken met ‘toen’. Hoe was ’t ook alweer: sinds 10/10/10 vormen de eilanden Bonaire, St. Eustatius en Saba het gebied ‘Caribisch Nederland’ oftewel BES. De andere eilanden, Aruba, Curaçao en Sint Maarten, vormen aparte landen in het Koninkrijk.

De Bonaireanen zelf zijn nog steeds vriendelijk, de natuur boven en onder water is nog steeds fantastisch mooi (complimenten aan Stinapa etc), maar de rest? Een complete aanfluiting.

1. De wegen zijn slechter dan ooit. Met een auto, fiets, brommer, scooter is het bijna ondoenlijk om geen bandenschade op te lopen. Reeds op onze tweede vakantiedag, was mijn autoband kapot en nee, ik had niet te hard gereden want dat is onmogelijk op deze slechte wegen. Maximaal 40 km per uur in de bebouwde kom en 60 km per uur erbuiten. Wanneer het regent, zie je de extreme kuilen gewoon minder goed, dus nadat ik op de Kaya Amsterdam terechtkwam, was ook ik de sjaak. Om daar zonder bandenschade te rijden, heb je eigenlijk gewoon een tank nodig. Schandalig.

Later zal ik ingaan op de vraag, hoe de wegen beter kunnen worden, maar eerst even dit: Den Haag maakte Bonaire BES per 10/10/10 een soort Nederlandse gemeente, dan wel openbaar lichaam die het ‘overnam’ van de toenmalige Antillen. Wat Den Haag toen verzuimde, was zorg te dragen voor een zogenaamde ‘nulmeting’ en de wegeninfrastructuur op hetzelfde niveau als in Europees Nederland te brengen. Hier heeft Den Haag dus gewoon nog zélf achterstallig onderhoud uit te voeren, betaald uit de kas van Rijkswaterstaat. Ik herinner de lezer eraan dat in Nederland de wegen buiten de bebouwde kom veelal voor rekening vallen van de provincie of Rijkswaterstaat, maar dat instituut is er hier niet en daarom moet de gemeente Bonaire er zelf voor opdraaien.

2. De stroomvoorziening is nog altijd bijzonder slecht. Is het nou echt zo moeilijk om ervoor te zorgen dat de Bonaireaanse bevolking kan rekenen op een betrouwbare energievoorziening? Tijdens mijn bezoek, was er een aantal keren een lange black-out. Dat betekent gewoon dat het hele eiland soms bijna een dag lang geen stroomvoorziening heeft, behoudens – u raadt ’t al – de rijkere mensen die zich een noodaggregator kunnen veroorloven en surprise dat is niet de Bonaireaan maar de welvarende Nederlander of Amerikaan die er woont.

Bijkomend effect van de stroomuitval is niet alleen dat je etenswaar bederft en dergelijke, maar ook dat je elektrische apparaten er kapot aan gaan. Terwijl de mensen op Bonaire veelal moeten rondkomen van een maandinkomen van zo’n 1200 dollar per maand!

3. De prijzen van het levensonderhoud zijn 250% van in Europees Nederland… Ga naar de winkel en je krijgt een hartverlamming: vooral gezonde voeding is extreem duur, dus zoals groente en fruit. Voor een appel betaal je minimaal 1 dollar per stuk, maar ook brood of andere levensmiddelen zijn erg duur. Ok, ik was hier als toerist en kon het me wel veroorloven met m’n Europees Nederlandse salaris, maar de gemiddelde Bonaireaan kan dat niet. Enfin u snapt het: het Rutte-effect waarbij de middenlaag wegvalt, afkalft naar de armere klasse of opschaalt naar de rijkere klasse, heeft ook Bonaire bereikt: de rijken werden rijker en de armen werden armer…

Zoals iedere lezer weet, hou ik van het eiland en het lot van de Bonaireaan, in het bijzonder de kinderen en ouderen, trek ik mij zeer aan. Hoe kon het nu zo gebeuren, dat het slechter werd in plaats van beter? Mijn mening: achteraf gezien is het van politiek Den Haag van de jaren 2000 naar 2010 een tactische – kolonialistische – zet geweest om de voormalige Antillen volledig te ontmantelen. Immers, voordien trokken de eilanden nog gezamenlijk op, behoudens Aruba met haar status aparte. Toen kwam men nog voor elkander op. Maar nu? De Curaçaoenaar komt op voor de Curaçaose belangen, de Bonaireaan voor de Bonaireaanse belangen, de Arubaan voor de Arubaanse belangen et cetera. Het komt neer op verdeel en heers. De macht en kracht van het getal werd zo gebroken, want welke impact hebben nu 20.000 stemmers op Bonaire in Den Haag? Juist, minder dan voorheen.

Maar wat nu, wat belemmert vooruitgang? Als wetenschapper vind ik het interessant om te kijken, hoe het kan dat de situatie op Bonaire zo is en dat er blijkbaar niets verandert. Mij viel op dat de door mij eerder geconstateerde “vicieuze cirkels” die vooruitgang in de weg staan, nog steeds bestonden. Hierbij onderscheid ik:

1. de vicieuze cirkel van de ‘Kultura di Miedu’, de angstcultuur. In het verleden schreef ik hier ook al over. Het komt er in het kort op neer, dat veel mensen op het eiland gewoon bang zijn om hun mening te geven. Mijn constatering is dat de Kultura di Miedu nu groter is dan in de periode dat ik er werkte. Wanneer je je mond opentrekt omdat je werkgever zich bijvoorbeeld ergens niet aan houdt, loop je gewoon een groot risico dat je wordt ontslagen. Nee, natuurlijk mag dat niet, maar de kans is er en ’t gebeurt ook.

Een concreet voorbeeld van een wanstaltige maatregel van een werkgever die in strijd is met elke privacywetgeving: de openbare lagere school stichting SOOB (Fundashon Skolnan Publiko Boneiru) legt haar medewerkers per ingang van dit nieuwe schooljaar een prikklok op. Nee, niet de ouderwetse prikklok van de jaren ’60 maar veel extremer met je vingerafdruk. Hoezo privacy AVG? Er werken best veel mensen voor deze SOOB, maar toch ging slechts een enkeling – Europese Nederlander – hier tegen ageren. Bij deze: ministers Slob en Van Engelshoven: u draait dit terug neem ik aan?

Een ander concreet voorbeeld van een wanstaltige schending van woongenot, is de plaatsing van de rioolinstallatie (KLOAKA) middenin een woonwijk. Voorheen had op Bonaire elk huishouden een eigen septic tank, vanaf 2010 wordt er een rioolaansluting gemaakt. Maar de lokale overheid consulteerde de omwonenden niet toen ze het rioolverzamelpunt aanlegde, met te kleine pijpen. De bewoners werden van de ene op de andere dag geconfronteerd met enorme stank en zitten sindsdien letterlijk 24/7 in de stank. Een enkeling probeert verhaal te halen, maar wordt van het kastje naar de muur gestuurd, ook door de Nationale Ombudsman. Dit kan gewoon niet. De meeste mensen zijn te bang om te ageren, dat is misschien nog erger…

2. De vicieuze cirkel van ‘minderwaardigheidsgevoel jegens moederland’. Net zoals in mijn provincie Limburg, zie ik dat de gemiddelde Bonaireaan een soort minderwaardigheidsgevoel bezit ten opzichte van de Hollander. Maar dit hoeft helemaal niet! Is de Curaçaoenaar bijvoorbeeld zeer trots op het eiland, de Bonaireaan is ondergeschikter en meer timide. Verander dit mensen. Jullie eiland heeft zoveel moois, jullie jeugd heeft zoveel talent. Het is niet nodig om je minderwaardig te voelen.

Wat kan er gedaan worden om dit te verbeteren? Daar ga ik weer: als eerste moet Rutte gewoon voor eens en altijd de excuses uitspreken voor het Nederlandse slavernijverleden. Dit is namelijk een grote oorzaak van het minderwaardigheidscomplex, hetgeen een blokkade vormt om te groeien. Toon respect voor hun gevoel, geef aan dat ze er toe doen in plaat van het steeds weg te wuiven.

Wat kan er nog meer gedaan worden? Het eiland kent vele talenten, ook onder de kinderen. Wat de kinderen vaak belemmert in hun groei, is de Nederlandse taal. Kom op mensen, het is 2021. In Europees Nederland zelf zijn er zoveel – middelbare – scholen die tweetalig onderwijs, TTO, bieden waarin de leerling dus het onderwijs in het Engels volgt in plaats van het Nederlands, behoudens de taalvakken. Introduceer dit op de scholengemeenschap Bonaire SGB. Wat ervoor nodig is, is dat je docenten traint om in het Engels onderwijs te geven. Het klinkt als een cliché maar ’t is echt zo: ik kwam als docent op de SGB-leerlingen tegen die extreem goed waren in bijvoorbeeld wiskunde, maar niet in Nederlands. Dan krijg je dus automatisch een minder technisch studieadvies: VMBO kader ipv VMBO TL-Havo. Niks mis met technische opleidingen, maar laat de keuze bij de leerling zelf en niet bij het taaltje Nederlands. Mijn eigen kinderen hebben nu, 5 jaar na terugkomst, nog steeds een achterstand met de Nederlandse taal maar wel een mega voorsprong met Engels, Spaans en natuurlijk Papiamentu.

En dan nog iets: sommigen vinden dat je alleen maar dankbaarheid mag tonen richting Nederland en verder moet zwijgen over wat er mis gaat maar dit is een veel te nederige opstelling. Ja, je mag benoemen wat goed gaat maar dat betekent niet dat je niet mag constateren wat fout gaat.

3. De vicieuze cirkel van het ‘staatsrechtelijke gedrocht Openbaar Lichaam, vlees noch vis’. Voor degenen die in beelden denken: de staatsvorm die Bonaire heeft is als een roeibootje met twee riemen, maar éen roeiriem is korter dan de andere met als resultaat dat het bootje in rondjes blijft draaien in plaat van vooruit gaat.

Wat bedoel ik hiermee? Ja, Bonaire heeft ook een eigen soort ‘gemeenteraad’, hier eilandsraad genoemd, maar als je gewoon eerlijk bent heeft die nauwelijks slagkracht. Het begint al met het feit dat er hier 9 in plaats van 13 raadsleden zijn. Maar dan nog: ook al zouden ze de allerbeste politici zijn, ze krijgen door de gekozen staatsvorm niks voor elkaar. Die moet dus echt worden aangepast door Den Haag en Bestuurscollege samen. Geef de lokale politici ook mandaat om zaken voor elkaar te krijgen. Dit is een farce, een nepdemocratische vertoning. En zo voelt de Bonaireaan dit ook.

Dus wat nu? Den Haag moet bereid zijn om de staatsvorm bij te stellen en aan te passen indien nodig. Den Haag moet achterstallig onderhoud aan wegen et cetera aanpakken. En het OLB Bonaire moet niet 32,2 miljoen dollar op de plank laten liggen. De eerste 6 maanden kwam er weer 6,5 miljoen dollar bij op die plank. Dat kan niet in deze omstandigheden BC.

Wat te doen? Project wegen: BC, ga bij je vroegere zustereilanden Aruba en Curaçao kijken of een wegenbouwer van daar wellicht kan assisteren in de wegenverbetering. Want BHM, de Bonaire Holding Maatschappij, lukt het gewoon niet om deze klus snel te klaren. Hetzelfde wat betreft de rioolverbetering: op Aruba is er geen overlast voor omwonenden, haal de know how en expertise van daar. Want niet alles wat uit Nederland komt is heilig hoor. De Antillen zelf hebben ook de know how in huis. Gebruik die.

En dan de vele ministeries die onder de koepel van RCN (Rijksdienst Caribisch Nederland) aanwezig zijn op het eiland: introduceer bij de Belastingdienst ook een toeslagenstelselsysteem, zoals in Europees Nederland, zodat de armoede wat vermindert, introduceer bij ziektekostenverzekering ZVK meer keuzevrijheid en verminder bureaucratische zooi. Zo woon ik volgens ZVK nog steeds op Bonaire en kon ik mijn voorgeschreven medicatie gratis meenemen, hetgeen ik natuurlijk niet deed.

Ter afsluiting: iedereen die naar Bonaire gaat, leer de taal van je gastland, dus Papiaments. Bonaire is niet van Nederland maar van de Bonaireaan, remember? Papia Papiamentu dus. Integreer zoals je dat ook verwacht van buitenlanders in Nederland zelf. Nos ta stima Boneiru.