Hoe de VVD onze democratie subtieler ondermijnt dan Wilders ooit zou kunnen

Als je naar de macht in Den Haag kijkt, lijkt het alsof kabinet Schoof volledig wordt gerund door Wilders, de grote winnaar van de verkiezingen. Maar wie goed kijkt naar de ministersposten, het regeerprogramma en vooral de retoriek van VVD-Kamerleden, ontdekt dat de VVD niet alleen de agenda bepaalt, maar ook de democratische waarden op een veel sluipender, maar effectievere manier uitholt dan de PVV ooit zou kunnen. Deze scherpe inzichten, die ik haalde uit een prachtig overzicht van het politieke jaar 2024 in de NRC Haagse Zaken podcast, tonen hoe diep de liberale partij is afgedwaald van haar oorspronkelijke koers.

Van liberaal naar ladicaal: de uitspraken die schrik baren
Het is haast symbolisch voor de koerswijziging van de VVD: staatssecretaris Jurgen Nobel stelde in een spontane uitspraak tegen Nieuwsuur dat “een groot deel van de islamitische jongeren onze normen en waarden niet onderschrijft.” Nobel had geen cijfers of bronnen om dit te staven en moest zijn woorden later terugnemen, maar de schade was al gedaan. Deze uitspraak bracht een gevaarlijk ‘wij-zij’-denken in het publieke debat, waarbij hele groepen Nederlanders met een migratieachtergrond werden weggezet als buitenstaanders.

En dan was er Kamerlid Bente Becker, die pleitte voor een onderzoek naar de normen en waarden van mensen met een migratieachtergrond. De impliciete boodschap? Mensen met een migratieachtergrond zijn problematisch en moeten gemonitord worden. Het is een subtiele, maar effectieve strategie: zaaien van wantrouwen en verdeeldheid terwijl je het verpakt als ‘feitelijke discussie’. Toen de backlash kwam, presenteerde Becker zichzelf als slachtoffer van de kritiek, zonder ooit het polariserende effect van haar motie te erkennen.

De VVD-verschuiving naar culturele strijd
Wat we zien, is een opmerkelijke verschuiving binnen de VVD. Waar de partij altijd sterk stond op economische thema’s – haar traditionele kracht – hebben ze nu gekozen om zich te richten op cultuur en identiteit. Een voorbeeld hiervan is Kamerlid Ulysse Ellian, die suggereerde dat “afkeer van Israël en Joden” een vereiste zou zijn om bij NRC te werken. Dit soort uitspraken ondermijnt het vertrouwen in de pers en speelt in op sentimenten die verdelen in plaats van verenigen.

Ook in de toeslagenaffaire zien we de destructieve invloed van de VVD-ideologie. Thierry Aartsen, VVD’er in de parlementaire enquêtecommissie, stelde dat toeslagen bijdragen aan “bestaansonzekerheid” in plaats van bestaanszekerheid. De oorsprong van deze problematiek ligt in de VVD’s ideologische nadruk op zelfredzaamheid en wantrouwen jegens burgers. Hoewel de partij bij de evaluatie compassie toonde, blijft het zorgwekkend dat dezelfde denkbeelden – wantrouwen en strenge controle – opnieuw opduiken in debatten over integratie en sociale voorzieningen.

Waarom de VVD gevaarlijker is dan de PVV
Het verschil tussen de PVV en de VVD zit in de strategie. Waar Wilders rechttoe-rechtaan extreemrechtse retoriek gebruikt, opereert de VVD sluipender. Ze introduceren subtiele beleidswijzigingen en retoriek die maatschappelijke spanningen vergroten, zonder de openlijke confrontatie te zoeken. Het resultaat is een normalisering van extreme standpunten, verpakt in een ogenschijnlijk gematigd verhaal.

De uitspraken van Nobel en Becker zijn geen incidenten, maar symptomen van een bredere trend. De VVD gebruikt culturele thema’s om kiezers aan zich te binden, maar zet hiermee ook de deur open naar een verdere erosie van democratische normen. Dit subtiele spel is gevaarlijker dan de directe aanpak van Wilders, omdat het minder zichtbaar is, maar wel diepere sporen nalaat in het politieke en maatschappelijke landschap.

Een strategie van rookgordijnen
Een belangrijk element in de VVD-strategie is het zaaien van verwarring. Na controversiële uitspraken of moties volgt vaak een terugtrekkende beweging of een poging om de boodschap te nuanceren. Dit zagen we bij Nobel, die zijn woorden later afzwakte, en bij Becker, die zichzelf als slachtoffer neerzette na kritiek. Deze tactiek maakt het moeilijk om de VVD echt verantwoordelijk te houden, terwijl de schadelijke impact van hun woorden en beleid voortduurt.

Het democratische alarm
Wat deze analyse van het politieke jaar 2024 in NRC Haagse Zaken ons leert, is dat de echte bedreiging voor de democratie niet altijd luidruchtig is. De VVD gebruikt haar positie en invloed om democratische waarden langzaam uit te hollen, terwijl ze zichzelf presenteert als een redelijke, gematigde partij. Dit maakt hen, paradoxaal genoeg, een groter risico voor de rechtsstaat dan de PVV, die openlijk polariseert en provoceert.

Als burgers en media moeten we waakzaam blijven voor deze subtiele, maar destructieve trends. Het is aan ons om de VVD niet weg te laten komen met haar rookgordijnen en het normaliseren van verdeeldheid. Democratie is geen gegeven, maar een voortdurende inspanning – en die inspanning begint met het herkennen van de gevaren, ook als ze komen van een partij die ooit het bastion van liberale waarden was.