Hoe de vrede tot stand hóórt te komen, al zal het zo niet gebeuren

In de Rotterdamse Merwehaven ligt een passagiersschip met aan boord honderden prinsessen Leia. Mijn tram komt er langs. Een goede kennis  heeft er al drie in dienst genomen om zijn restaurant gaande te houden. Zij zijn van huis en haard verdreven door Darth Vader, tegen wie hun broers, echtgenotes en vaders een titanenstrijd voeren, nu eens met de modernste wapens, dan weer  met primitieve middelen uit vroeger tijd. Zij zijn stuk voor stuk Han Solo. Luke Skywalker vuurt hen aan en wij mogen dagelijks via de media fragmenten daarvan volgen. Zowel Darth Vader als de Jedi, de krachten van het licht, spreken een taal waarvan de meesten van ons zonder onderschrift geen syllabe begrijpen. Dat is jammer maar de lichaamstaal van Darth Vader zegt genoeg. Zijn sombere gestalte is in onze gedachtewereld als het ware altijd aanwezig. Deze vertegenwoordiger van het kwaad is groot en machtig maar we weten dat hij ondanks alle uiterlijke schijn niet onkwetsbaar is. Aan de Jedi zal uiteindelijk de overwinning zijn. Al weten we niet hoeveel hoofdstukken er nog komen. 

Het was zo al duidelijk aan welke kant we moeten staan. Deze keuze wordt door de aanwezigheid van zoveel prinsessen Leia met hun jonge kinderen alleen maar onderstreept. We zullen alles doen om de Jedi te ondersteunen behalve met ons eigen leven. Ook nog niet met ons eigen bloed. Er is vanaf de slagvelden geen vraag naar plasma uit de EU maar wat niet is, kan nog komen.

Dit is zo'n beetje de manier waarop wij Europeanen er momenteel in staan. We volgen de grootste oorlog op ons continent sinds 1945 als betrokken toeschouwers. 

Dat is ook goed zo want de Oekraïners zijn de aangevallen partij met het recht aan hun zijde. Aan de andere kant brengt het de vrede niet naderbij. Daarvoor zijn – zo stelt president Zelenski terecht – onderhandelingen nodig. Darth Vader is een gegeven. Hij kan alleen door verraad onder eigen getrouwen ten val worden gebracht, niet door acties van buiten. Op het slagveld zijn Russen net Italianen: ze kennen niet winnen maar je ken wel van ze verliezen. Dat hebben Napoleon en Hitler allebei ervaren. 

De situatie van nu is absurder dan George Lucas had kunnen verzinnen.. De Europese Unie is medefinancier van de Russische én de Oekraïense kant. We doen manhaftige pogingen van Poetins olie en gas los te komen maar dat is ook in het meest gunstige geval een kwestie van jaren. Zo betalen we mee aan een ongekend bloedbad en een ouderwetse oorlog die uit de tijd behoort te zijn. De Russen vechten voor annexaties en betere uitgangen naar zee. Zij willen zoveel mogelijk kustlijn beheersen. Dat is een verlangen uit de achttiende en de negentiende eeuw. Ondanks de opwarming van de aarde heeft de Russische Federatie nog betrekkelijk weinig aan zijn toegang tot de Noordelijke IJszee. Ze is wat altijd ijsvrije havens betreft nog voor een belangrijk gedeelte aangewezen op de Oostzee en de Zwarte Zee waar vijandige machten de boel ook nog eens in een vloek en een zucht kunnen afsluiten. 

Dit soort redeneringen passen bij een machtspolitiek en een militaire technologie van heel vroeger. Ze zijn uit de tijd van de antieke Maxim-mitrailleurs die door de Oekraïners uit het museum zijn gehaald. Macht is tegenwoordig op heel andere zaken gebaseerd. 

Daarom is het belangrijk het volgende in het oog te houden, al is het in de huidige stemming volstrekt irreëel, naïef en onhaalbaar. Het kan namelijk wel een stip aan de horizon zijn of – anders gezegd –  een ideaal  waarvan je misschien stukjes kunt realiseren als er werkelijk onderhandelingen op gang komen. 

Officieel gaan we op de hele wereld uit van het zelfbeschikkingsrecht der volkeren. Burgers in betwiste gebieden mogen idealiter zelf bepalen bij welk land ze willen horen. In deze optiek kan de oorlog tussen Rusland en Oekraïne maar op één manier eindigen: er wordt onmiddellijk een wapenstilstand gesloten. Vervolgens organiseren de Verenigde Naties in alle betwiste gebieden referenda. En wel per bestuursdistrict. Daar kun je oblasten voor nemen of rajons. De kiesgerechtigden moeten aankruisen bij welke staat ze willen horen, Oekraïne of de Russische Federatie. De uitslag bepaalt de grens tussen de beide landen ook als die heel kronkelig wordt of enclaves bevat. Dat hoeft in onze tijd geen probleem te zijn.

Burgers uit de voormalige betwiste gebieden kunnen met financiële steun naar het land van hun voorkeur verhuizen als ze naar hun eigen idee aan de verkeerde kant van de grens zijn terecht gekomen. Zowel de Russische Federatie als Oekraïne garanderen alle culturele en taalrechten van minderheden op hun grondgebied. Beide landen krijgen van de EU en de NAVO veiligheidsgaranties. Over herstelbetalingen door Rusland wordt door iedereen gezwegen omdat we weten dat we dááraan uiteindelijk de Tweede Wereldoorlog te danken hebben. En inderdaad: het wordt een dure grap. Er heeft immers een ongelooflijke kapitaalsvernietiging plaats gevonden. En voor het aanrichten van die schade zal nu toch al zeker een biljoen of wat zijn uitgegeven. 

Zo zal het allemaal niet gaan. Zo hóórt het wel te gaan. Daarom blijft het belangrijk voor dit idealisme een wandje te reserveren in de decors van onze gedachtewereld, waar Darth Vader en de Jedi hun strijd op leven en dood voeren. Een gezond brein maakt ruimte voor fantasie, utopie en werkelijkheid tegelijk. 

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis.