Hoe de politie haar buitenwettelijke surveillancenetwerk uitbreidt

Eerder schreef ik over ‘Camera in Beeld’, het buitenwettelijke surveillancenetwerk van de politie. Inmiddels is het tijd voor een update, want er lijkt een versie 3.0 te ontstaan.

Een buitenwettelijk surveillancenetwerk: ‘Camera in Beeld’ Een korte opfrisser over hoe de politie het buitenwettelijke surveillancenetwerk optuigt, dat gaat zo: Zelf heeft de politie toestemming van de burgemeester nodig om camera’s in de publieke ruimte te mogen plaatsen. Particulieren die camera’s ophangen om hun bedrijf of huis te beveiligen hoeven dat niet. We zien steeds meer van deze camera’s om ons heen, denk aan beveiligingscamera’s en zogenaamde ‘slimme’ of digitale deurbellen. Deze camera’s mogen in principe de openbare weg niet filmen, maar dit gebeurt vaak wel en daar wordt slecht op toegezien.

De politie heeft een databank aangelegd waarin zij bijhouden waar deze camera’s hangen, wat die filmen, en bij wie zij de beelden kunnen vorderen. Zo heeft de politie toegang tot al die door private camera’s onrechtmatig gefilmde stukjes van de publieke ruimte, zonder dat zij toestemming van de burgemeester nodig heeft. De naam van deze databank is ‘Camera in Beeld’ en bevat onderhand 230.000 camera’s, waarvan er 87,6% de openbare weg filmen.

Versie 2.0: ‘De Digitale Deurbel’ Bovenop de dubieuze databank komt nu een bedenkelijke pilot: de ‘ Digitale Deurbel ’. De pilot is een samenwerking tussen het ministerie van Justitie en Veiligheid, het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid, de politie en gemeenten. Er wordt subsidie verstrekt door het ministerie aan gemeenten om digitale deurbellen uit te delen, en sommige gemeenten subsidiëren de aankoop van digitale deurbellen door burgers zelf. Zo zijn er al meer dan 360 camera’s uitgedeeld en heeft het ministerie er anderhalve ton in gestopt. In sommige gemeenten worden deze gesubsidieerde camera’s automatisch aangemeld bij ‘Camera in Beeld’.

In plaats van zich aan de wetgeving te houden die onze publieke ruimte moet beschermen tegen onrechtmatig geplaatste camera’s subsidieert het ministerie op deze manier een samenwerking van gemeenten en de politie om een buitenwettelijk surveillancenetwerk op te tuigen. Ondertussen strijken de leveranciers van deze camera’s de winst op. In Nieuwsuur noemt Aleid Wolfsen, voorzitter van de Autoriteit Persoonsgegevens het filmen van de openbare weg zonder goede reden illegaal. Dat is duidelijke taal, maar gaat de Autoriteit Persoonsgegevens dan ook iets doen?

Versie 3.0: Gezichtsherkenning En dan de kers op de taart. De politie maakt al sinds 2016 gebruik van CATCH, gezichtsherkenningssoftware waarmee gezichten uit beelden kunnen worden vergeleken met gezichten die voorkomen in de strafrechtdatabank van de politie. Hiervoor kunnen allerlei soorten beelden worden gebruikt, ook beelden van beveiligingscamera’s en digitale deurbellen. Op dit moment is de politie aan het experimenteren met gezichtsherkenning die direct op videobeelden, in plaats van op stills daaruit, kan worden toegepast. De enorme hoeveelheid beschikbaar beeldmateriaal samen met de mogelijkheid om personen geautomatiseerd te analyseren levert een enorme surveillancecapaciteit op, die een grote potentiële inbreuk maakt op onze vrijheden.

De publieke ruimte is een ruimte waarin we ons vrij moeten kunnen bewegen. De politie hoeft niet mee te kunnen kijken wie er welke kerk, synagoge of moskee bezoekt, wie er naar wat voor soort sauna of bar gaat, of wie er aan welke demonstratie deelneemt.

Overheden en de politie moeten zich aan de wetgeving houden die onze rechten en vrijheden beschermen. Het ministerie zou hier op moeten toezien in plaats van het omzeilen ervan te subsidiëren. De Autoriteit Persoonsgegevens is de aangewezen instantie om illegale, privacyschendende praktijken te stoppen, maar van handhaving lijkt nog weinig te komen. Hoe ver moet dit buitenwettelijke surveillancenetwerk nog worden uitgebreid voordat de autoriteiten het een halt toe roepen? Wat ons betreft is die grens al bereikt. Om onze vrijheden in de publieke ruimte te beschermen, moet het optuigen van dit surveillancenetwerk stoppen.