Hoe de oorlog nu ook de NAVO aantast

Dinsdagavond 24 december vindt de 72ste bijeenkomst van Stop Oorlog Amsterdam plaats op het Spui in Amsterdam. Guido van Leemput maakt de balans op van de oorlog in Oekraïne.

Aan het eind van het derde jaar van de oorlog is in Oekraïne de toestand penibel. Op militair terrein kunnen de huidige frontlinies amper worden gehouden. Zelensky zegt dat hij het onmogelijk acht de Donbas en de Krim met geweld te heroveren. De Oekraïense president is op zoek naar de uitgang en noemt dat overwinningsplan. In Oekraïne zelf houdt men rekening met vier scenario’s als mogelijke routes voor begin 2025.

De regering van Oekraïne wil vooral veiligheidsgaranties van het westen. Welke dat precies zijn en hoe dat moet worden ingekleed leidde afgelopen tijd tot spanningen in het westerse kamp. De regeringen die Oekraïne steunen zijn in verwarring over de te volgen strategie.​​

Nog even, en Trump treedt aan als president van de VS. Zijn politiek is nog niet bekend, maar de uiteenlopende geruchten zorgen voor onrust. In het Westen. Alle grote en kleine spelers op het wereldtoneel proberen hun positie te verbeteren, voordat hij zijn deals aan de wereld oplegt. Of dat echt gebeurt is onzeker, maar de anticipatie is intens.
De gelaagde oorlog in Oekraïne heeft een daarmee een nieuwe laag gekregen. De escalatie beïnvloedt steeds meer delen van de wereld en treft nu ook de NAVO. De spanning in de NAVO-landen stijgt tot grote hoogte nu Trump wisselende signalen uitzendt over wat hij van plan is. Die onzekerheid zorgt ervoor dat deze spanningen tussen de grootmachten nu de NAVO zelf aantasten.
 
De stand van de oorlog eind 2024
Dit jaar werd duidelijk dat Oekraïne deze oorlog niet kan winnen. De Russische troepen kunnen niet kunnen worden teruggedrongen tot de bestandslijn van 24 februari 2022, en ook niet tot de grens van 1991. Dus kunnen de Krim en de Donbas niet worden heroverd. Ook het derde oorlogsdoel dat ooit werd geformuleerd, de val van de regering in Moskou, is onwaarschijnlijk geworden - tenzij het regime van Poetin plotseling zou instorten. Een vleugel in de Oekraïense politiek (zoals de geheime dienst van generaal Boedanov) maar ook in het westen (zoals het Institute for the Study of War) werken daar nog steeds aan. Maar er zijn nergens tekenen die er op wijzen dat dit ook gaat lukken.
 
De nieuwste escalatie begon toen Biden alsnog toestemming gaf voor het gebruik van westerse langeafstandsraketten in Rusland. Dat leidde tot de Russische tegenzet: de inzet van de Oreshik-raket in de stad Dnipro en tot de inzet van hypersonische raketten tegen stedelijke centra. Tegelijkertijd zijn er volop aanwijzingen dat westerse samenlevingen getroffen worden door geheime oorlogsvoering. Een escalatie die absoluut verband houdt met de oorlog in Oekraïne.
 
Tegelijkertijd heeft Rusland onmiskenbaar strategische veren moeten laten. De maritieme controle over de Zwarte Zee ging verloren. De Oostzee is een NAVO-zee geworden en de druk op de exclave Kaliningrad, aan de oever van de Oostzee, is vergroot. Spanningen in de Noordelijke IJszee lopen op. Bovendien is de Russische positie in het Midden-Oosten verzwakt na de val van Assad in Syrië, begin december. De marinehaven aan de Middellandse Zee is nog behouden, evenals enkele luchtmachtbases, maar onduidelijk is wat de nieuwe Syrische regering gaat doen met de Russische posities. Dat is een nieuwe onzekere factor in het Russische buitenlandbeleid. Rusland wordt steeds meer een landmassa-grootmacht.
 
Rusland heeft de oorlog verder geïnternationaliseerd met de inzet van Noord-Koreaanse soldaten en het opheffen van het politieke isolement van de staat Noord-Korea. Die Noord-Koreaanse soldaten zijn nodig om het stukje van de provincie Koersk te heroveren dat door Oekraïne in augustus werd ingevallen. Het heeft er alle schijn van dat voor de inauguratie van Trump moet zijn afgerond. De afgelopen weken herwint de Russisch-Noord-Koreaanse troepenmacht geleidelijk aan dit gebied.
 
Ook de Russische opmars in de vier oostelijke provincies van Oekraïne gaat gestaagd door. Het Oekraïense opperbevel noemt de situatie penibel. Het klaagt over een tekort aan Oekraïense soldaten en aan (westerse) wapens.
 
Plannen en proefballonnen
De afgelopen maand zijn diverse ontwikkelingen die de spanningen in de NAVO blootleggen. Enkele voorbeelden:

• De aanstelling van een zogenoemde vredesgezant voor Oekraïne in de persoon van Keith Kellogg is een breuk met het Westerse beleid tot nu toe.
• Het opgeven door Oekraïne van de Krim en de Donbas en tegelijkertijd het voortdurend eisen door Oekraïne van veiligheidsgaranties.
• De mededeling van Trump, afgelopen weekend, dat Poetin hem snel wil spreken.
• De diverse plannen van grote Europese landen om die garanties te formuleren en de schrille speech van NAVO-baas Rutte dat er oorlog komt.

De leiding van de NAVO (de nieuwe secretaris-generaal Rutte) en de EU (de nieuwe buitenlandcommissaris Kallas) doen er alles aan om té enthousiaste plannen over een stop op de oorlog onder controle te krijgen. De Nederlandse minister Brekelmans sprak zich uit vóór onderhandelingen en wil dat de EU daarin een leidende positie krijgt. De Nederlandse regering heeft Brekelmans teruggefloten, samen met GroenLinks en PvdA in de Tweede Kamer.
Dat terugduwen overkwam ook de Franse president Macron die al plannen over veiligheidstroepen met Polen had laten uitlekken. Polen wil niet, zegt premier Tusk nu. Het ordewoord van Rutte luidt nu; ‘Teveel praten over een staakt-het-vuren is in het voordeel van Poetin’. Dat doen ‘we’ niet meer voor Trump echt aan de macht is. Kaja Kallas stelde een beetje een schoolmeestervraag; ‘wat is de definitie van een veiligheidsgarantie’? Wat gaat het Westen doen als Oekraïne geen lid wordt van de NAVO, want dat zal hoogstwaarschijnlijk niet gebeuren omdat de oorlog dan nog verder escaleert, door Rusland.
​
3 procent BBP of zelfs 5 procent
Voordat deze vragen worden beantwoord is het wachten op Trump. De Westerse vooronderhandelingen leverden afgelopen weekend een uitsmijter op met het bericht in de Financial Times dat Trump eist dat NAVO-lidstaten 5 procent van het BBP aan defensie moeten besteden. Als dat niet gebeurt, zullen de lidstaten die daaraan niet voldoen geconfronteerd worden met zeer hoge tariefmuren voor hun producten voor de  Amerikaanse markt.

Ter indicatie. Voor 2025 wordt in Nederland 24 miljard euro voor Defensie begroot en dat is 2 procent van het Nederlandse BBP. Voor Nederland zou de oekaze over 5 procent betekenen dat bij de huidige omvang van het BBP grofweg zo’n 60 miljard euro per jaar moet worden besteed. Ook als we deze berichten naar het rijk van de proefballonnen verwijzen, verhoogt zo’n discussie de instabiliteit van de NAVO.

Als de uitkomst van deze strijd over de hoogte van de defensie-uitgaven 3 of 3,5 procent wordt, zoals de Financial Times verwacht, dan zullen deze kosten op de bevolking worden afgewenteld. Drie procent van het BBP zou voor de hele NAVO een verhoging van 260 miljard dollar betekenen. Het spreekt vanzelf dat al die miljarden vooral in de Amerikaanse wapenindustrie moeten worden besteed. Trump zal niet uit de NAVO treden, wat sommigen vrezen, als die bedragen inderdaad in de VS worden besteed.

Naast een zekere radeloosheid bij de Europese machthebbers en delen van het Europese militair-industrieel complex zullen de publieke uitgaven op tal van terreinen onder grote druk komen te staan. De militarisering van de samenleving kent daarmee een steeds hogere rekening. Dat zal tot verschillende, moeilijk precies te voorspellen, politieke reacties leiden die niet direct met de oorlog in Oekraïne te maken hebben, maar er wel degelijk toe te herleiden zijn.

Vijandbeeld en angst, hybride-oorlog
Dat wordt dus de rekening in euro’s. Dan spreken we nog niet over een zeer ernstig vijandbeeld of het paniekzaaien voor oorlog. Deze laatste twee fenomenen zien we voor onze ogen groeien.  De angst die diverse generaals zaaien, in en buiten dienst, over het licht dat uitgaat als gevolg van hybride oorlog, schept een grote sfeer van onzekerheid in de Trans-Atlantische wereld.
 
Een opvallend geluid afgelopen week kwam van generaal buiten dienst Van Vuuren die stelde dat de Russen helemaal niet komen. Er zijn tv-generaals die dat veronderstellen. Net als deze tv-generaals waarschuwt Van Vuuren voor hybride oorlog. Het is een vorm van geheime oorlogvoering die in het burgerleven wordt uitgevoerd. Het maakt het moeilijk te bepalen wat de achtergrond van een groot ongeluk is. Het bevordert complotdenken en angst voor een onzichtbare vijand.

Diverse wetenschappers op dit terrein kwamen vorige week bijeen en achten het ‘zeer aannemelijk’ dat Rusland achter een aantal incidenten van het laatste jaar zit. Spionnenspecialist Ben de Jong vindt de bevindingen die in een lijst zijn samengevat verbijsterend. Het politieke gevolg is dat de druk wordt opgevoerd om de wet te veranderen, of zelfs de toepassing van artikel 5 van de NAVO te verruimen. Dan wordt er een wettelijke basis geschapen om op te treden tegen de geheime vijand. De geruchten over hybride oorlogvoering leidden niet tot pleidooien voor een diplomatieke oplossing voor de groeiende instabiliteit van Europa maar tot plannen om de wet aan te passen.

De opiniepeilers van IPSOS hebben de stemming in Nederland gemeten na een paar jaar preken over angst en verdoemenis door de tv-generaals. Wat denkt de Nederlandse bevolking over al die opgewonden praatjes. Een kleine groep van 17 procent is bereid te gaan vechten. Daarnaast heeft de Nederlandse bevolking heel andere prioriteiten. Woningbouw, onderwijs.

Hoewel de meeste Nederlanders nog niet in de ban van de paniek zijn, is het aan het eind van het jaar duidelijk dat de oorlog zo snel mogelijk moet stoppen voordat de situatie verder verergert. Voordat de gelaagde oorlog in Oekraïne echt een oorlog in Europa wordt. Onderhandelingen moeten worden begonnen en het zou voor de uitgeputte bevolking van Oekraïne gunstig zijn als het bloeden stopt. Dat geldt natuurlijk ook voor de Russische bevolking die soldaten aan deze aanvalsoorlog besteedt.

Een opkontje voor Brekelmans
Na 34 volle maanden van oorlog gaat deze in alle ongenadigheid door. Het is de hoogste tijd om een einde aan de gruwelijkheden te maken. Het is de hoogste tijd om minister Brekelmans een opkontje te geven naar de onderhandelingen. Hij ziet tenminste in dat er niets anders opzit. Nu de rest van de Nederlandse regering nog.

Een vreedzaam 2025 gewenst!