Hoe Carice van Houten probeert Gwyneth Paltrow over te halen tot klimaatactie
"Ik ben de koningin van de hypocrisie," verklaart actrice Carice van Houten met de hand op haar hart tegenover het publiek. "Ik zet me in voor het klimaat maar tegelijkertijd moet ik voor mijn werk vliegen. En kijk, ik draag laarzen van Gucci. Die heb ik nu eenmaal, maar dat doet er niet toe. Het is hypocriet," merkt ze cynisch op. Ze krijgt een lawine aan hypocrisie-verwijten over zich heen, vertelt ze. Hypocrisie is immers voor veel boze tegenstanders het ideale wapen tegen idealisten: 'Kijk! Ze doen het zelf ook!' "Ik heb er wel over gedacht een hypocrietenfestival te houden, daar is dan natuurlijk iedereen welkom."
Even later vertelt ze hoe ze Gwyneth Paltrow tracht over te halen zich ook in te zetten voor het klimaat. Maar daarover straks.
Tegenover de actrice zit in een fauteuil de Britse klimaatwetenschapper Rupert Read die zijn academische werk vaarwel heeft gezegd om te werken aan Climate Majority. Dat is een organisatie is die ervan uitgaat dat de meerderheid van de mensen wel weet dat de klimaatcrisis ingrijpende veranderingen vereist maar niet weet hoe die te realiseren. Climate Majority wil daarom wegblijven bij polarisatie en juist zo breed mogelijk mensen in beweging brengen.
"Hypocrisie is eigenlijk een beetje raar verwijt," zegt Read. "Alsof je alleen maar iets mag doen of eisen als je zelf compleet brandschoon bent. Dat is natuurlijk niemand. Als je je verdiept in de levens van mensen die op een voetstuk staan, zoals bijvoorbeeld Martin Luther King of Gandhi, mensen die grote veranderingen teweeg hebben gebracht, dan zul je leren dat hun persoonlijkheden ook duistere kanten kenden. Niemand is perfect. Het is belachelijk om dat te eisen. En ook totaal onpraktisch. Stel dat je alleen maar iets voor het klimaat zou mogen doen als je zelf helemaal klimaatneutraal leeft, het kost je misschien wel tien jaar voordat je zo ver bent, die tijd hebben we helemaal niet. Of neem de mensen die roepen 'ja maar China'. Dat is dan hun argument om niks te doen. Maar denk nou eens na. Stel dat je kleinkinderen later aan je vragen waarom je niks hebt gedaan om de klimaatcrisis te voorkomen toen dat nog mogelijk was. Ga je dan zeggen 'ik deed niks want ik wist niet zeker of ze in China ook wat zouden doen'? Of 'ik deed niks omdat ik toch niet 100 procent klimaatneutraal kon leven'. Is dat allemaal reden om niks te doen? Want let wel, daar gaan die argumenten om. Het zijn excuses niks te doen. Het is geen serieuze discussie, het is een poging om te voorkomen dat er maatregelen genomen worden."
Van Houten en Read spreken met elkaar op zaterdagavond voor een zaal geïnteresseerden tijdens het Warming Up Festival in de Amsterdamse Tolhuistuin. Een intieme setting zonder gespreksleiding waarbij beiden zoveel kunnen zeggen als ze willen. Kortom, de opzet waar Pieter Omtzigt van droomt. Meteen wordt ook duidelijk dat het niet ideaal is, het gesprek vloog alle kanten op en Carice is volgens eigen zeggen maar ook duidelijk merkbaar nerveus, ze spreekt Engels en Nederlands door elkaar, zo dat Rupert alle ruimte krijgt en neemt. Tegelijkertijd heeft de avond daardoor juist een zekere charme. Hier zitten twee mensen die zichzelf een grote opdracht stellen en daarmee openlijk worstelen: hoe de wereld te mobiliseren voor het klimaat?
Straks vertel ik wat Carice zegt over Gwyneth Paltrow maar eerst nog even dit: “Vergis je niet, het is niet vijf voor twaalf maar vijf over twaalf. Dit jaar sloegen de grafieken op hol. Het weer wordt extreem. We zijn al te laat om de ramp te voorkomen, we kunnen alleen maar zorgen dat de gevolgen niet nog erger worden," maakt Rupert duidelijk. Het is een even alarmerende als bekende boodschap maar die heeft inmiddels hetzelfde effect als 'Roken is dodelijk' op pakjes sigaretten. Degenen die niet roken weten het en degenen die wel roken doen alsof het niet voor hen geldt. Ze kennen altijd wel een opa die zijn hele leven heeft gerookt en 92 werd. Zo weet ook de klimaatontkenner altijd een reden om niks te doen.
Wat bij rokers nog wel eens wil helpen, in persoonlijke gesprekken, is duidelijk maken dat het niet gaat om sterven. Want dat maakt geen indruk. Dood gaat iedereen en die uitdagen hoort bij de stoerheid die rokers vaak nog steeds associëren met tabak, dankzij decennialange uitgekiende propaganda. Kijk een oude film en de held steekt een sigaret op. Nee, stoppen met roken gaat niet louter om de onvermijdelijke dood. Het gaat om het deel van je leven dat er aan vooraf gaat. Niet alleen betekent sterven door roken meestal een langzame, zeer pijnlijke dood, het is ook vreselijk als je 'gewoon' blijft leven. Op je oude dag met een inhalator lopen omdat je zuurstof tekort komt, strompelend en zuchtend door het leven gaan. Terwijl je als je oud bent juist van het leven zou moeten genieten. Die toekomst gaat met tabaksverslaving inderdaad in rook op.
Zo is het ook met de klimaatcrisis. Nee, natuurlijk de wereld vergaat niet en jij zult er waarschijnlijk zelf niet dood aan gaan. De planeet wordt voor ons en vele andere bewoners wel een stuk minder leefbaar. De pandemie is slechts een kleinigheid vergeleken bij wat de klimaatcrisis in petto heeft. Linkse kiezers, die de wereld verbeteren als hobby hebben, beseffen dat terdege. Klimaat is voor 69 procent van de kiezers van GroenLinks-PvdA een van de belangrijkste onderwerpen. Kiezers van andere partijen interesseert het veel minder of totaal niet. Bij rechtse kiezers blijft het onderwerp zelfs op 12 procent steken bij het bepalen van hun keuze. Dat kun je als demotiverend zien maar blijf positief: er is dus nog een wereld te winnen.
Carice weet dat, ook van zichzelf. Een jaar geleden was ze zich nog amper bewust van de klimaatcrisis, vertelt ze. "Ik was bezig met mijn eigen leven. Ik zag andere actrices zoals Gwyneth Paltrow spullen verkopen via social media en dacht dat wil ik ook. Ik droomde van schaaltjes die ik kon laten maken en verkopen onder mijn eigen naam. Dat soort dingen."
De omslag kwam toen ze een lezing bijwoonde van Chris Julien en zich realiseerde dat de toekomst van haar zoon op het spel staat. Ze werd klimaatactiviste, sloot zich aan bij Extinction Rebellion en liet zich bijvoorbeeld een aantal malen door de politie oppakken bij de A12-blokkades.
"Kinderen weten dat er iets aan de hand is," vertelt Rupert. "En wat belangrijk is als je met kinderen praat over wat ons te wachten staat en daar eerlijk over bent, is dat je dan ook duidelijk kunt maken dat jij, als ouder, daar iets tegen doet. Samen met andere mensen. Dat helpt je als kind, dat je weet dat je ouders iets doen." Hij wijst op de speech die Carice in april van dit jaar hield in Londen tijdens de Big One, een massale manifestatie van Extinction Rebellion die er op gericht was de beweging te verbreden. "Je legde toen heel goed uit hoe je zoon jouw motiveert." In die speech vertelt ze ook hoe ze haar verlegenheid moest overwinnen en zichzelf moest dwingen in actie te komen. Hoorbaar overmand door emotie spreekt ze de manifestanten toe over haar verantwoordelijkheid als publiek persoon "maar vooral als de moeder van een 6-jarige onschuldige jongen. Ik heb hem op deze planeet gezet en ik heb de verantwoordelijkheid om te vechten voor het leven dat ik voor hem voor ogen had."
Rupert laat zich lovend uit over de A12-blokkades waar Carice aan meedeed - “ongelofelijk wat jullie hebben weten te bereiken” - maar zegt gelijk dat acties die zich tegen het publiek keren niet meer werken. “In Groot-Brittannië zijn grote ergernissen bij het publiek ontstaan over de acties van Just Stop Oil,” legt hij uit. Die actiegroep blokkeerde in de spits onaangekondigd doorgaande wegen en plakt zich tot ontzetting van velen vast aan beroemde kunstschatten. “Daarom kiest Extinction Rebellion in Engeland nu juist voor andere vormen, zoals de brede manifestatie Big One waar jij sprak.”
Op verzoek van Carice zet Rupert een strategie uiteen die Thrutopia heet. "Vroeger," zo legt hij uit, "kwamen mensen in actie omdat ze geloofden in een utopie. Een toekomstig ideaal. Dat werkt niet meer. Nu worden we geconfronteerd met het tegendeel. De klimaatcrisis betekent dat we afstevenen op een dystopie. En alleen als we ons daar volledig bewust van zijn kunnen we gaan werken aan een manier om ons daar doorheen te slaan. Die manier is een thrutopia, de weg die ons er op een zo goed en rechtvaardig mogelijke manier naar de nieuwe werkelijkheid leidt. Dat is waar we ons op moeten richten. Het is de enige manier om te voorkomen dat we in een zeer duistere toekomst belanden."
Hij raadt het publiek vervolgens The Deluge aan, een eerder dit jaar verschenen roman van Stephen Markley. Het is een pil van bijna duizend pagina's over een wereld die ten onder gaat en laat zien hoe een thrutopia kan werken, hoe mensen in tijden van rampspoed hun menselijkheid kunnen gebruiken als middel om te overleven. Stephen King noemt het boek profetisch. "Als je het leest, zul je het nooit meer vergeten."
"Veel mensen in de kunst- en filmwereld onderschatten de kracht die we hebben met het vertellen van verhalen," reageert Carice. Iemand uit het publiek merkt op dat films en boeken eigenlijk een andere manier van leven zouden moeten voorspiegelen. Nu gaan de meeste films en boeken juist over gedrag waar we vanaf moeten. Het klimaat zou even vanzelfsprekend moeten worden in films en boeken als roken dat vroeger was om mensen aan de tabak te krijgen. Het duo op het podium knikt instemmend, maar ja, hoe krijg je dat voor elkaar? Dat is steeds de vraag die steeds terugkeert in ieder gesprek over de klimaatcrisis: hoe krijg je het voor elkaar?
Een antwoord luidt dat meer mensen zich betrokken moeten gaan voelen bij het bestrijden van de klimaatcrisis. Dat het een onderwerp wordt als mode, of muziek, of eten, of werk of al die andere dingen waar iedereen dagelijks mee bezig is. Carice: "Katja Herbers twitterde laatst dat ze wenste dat Taylor Swift verliefd zou worden op een klimaatwetenschapper. Dat ging meteen viral. Ja, dat zou geweldig zijn. Dan zouden ineens heel veel mensen zich bezig gaan houden met het klimaat."
Zelf probeert ze wel andere mensen in de filmwereld te mobiliseren, zoals Gwyneth Paltrow. "Ik stuur wel eens een DM aan haar met de vraag of ze aandacht wil besteden aan de klimaatcrisis. Ze heeft niet geantwoord. Ik weet niet of ze de berichten te zien krijgt maar ik blijf ze sturen." Daarmee toont ze zich de ware activist. Ze doet iets waarvan ze niet zeker weet of het tot succes gaat leiden maar het is de poging waard. Niets doen is immers geen optie. Blijven proberen wel.