Hoe breng je verandering in cultureel diepgewortelde tradities?

Deze week vielen Fidan Ekiz en Özcan Akyol weer keihard uit naar de politieke partij DENK. Bij beide betogen – de een op NPO 1 bij Eva Jinek en de ander in een geschreven AD-column – ben ik halverwege afgehaakt. Het is zó voorspelbaar.

Aanleiding was de harde kritiek van DENK op de koers van het NTR-programma De Nieuwe Maan, een programma dat moslims in Nederland geregeld tot een aantrekkelijke boksbal maakt. Ook bij het filmpje van DENK ben ik halverwege afgehaakt. Het is zó voorspelbaar.

Bovendien is Kamerlid Selçuk Öztürk niet de meest eloquente vertegenwoordiger van deze politieke beweging. Het zou de partij goed doen als Gladys Albitrouw later dit jaar het stokje van Öztürk overneemt, mocht DENK een zetel in de Eerste Kamer bemachtigen en Öztürk, zoals inmiddels besloten, doorschuift naar de Senaat.

Conservatieve denkbeelden Terug naar De Nieuwe Maan. Niemand ontkent dat er onder in Nederland woonachtige islamitische en ook niet-islamitische bevolkingsgroepen veel conservatieve mensen en organisaties zijn die de keuzevrijheid van familie, vrienden en andere bekenden proberen in te perken. Mensen en organisaties die er onderdrukkende denkbeelden op na houden en de emancipatie van hun kinderen belemmeren. Veel van deze conservatieve denkbeelden zijn cultureel in plaats van religieus bepaald, hoewel in de argumentatie vaak naar religie wordt verwezen en cultuur en religie niet altijd even makkelijk van elkaar zijn te scheiden.

Toen ik mij een kleine twintig jaar geleden voor het eerst vakmatig, als communicatiedeskundige, ging bezighouden met thema’s als vrouwenbesnijdenis (een culturele traditie die vooral in sommige delen van Afrika voorkomt), eergeweld en huwelijksdwang, was het uitgangspunt altijd helder: we jagen binnen de verschillende ‘gemeenschappen’ zelf het gesprek aan, stimuleren de discussies binnenskamers, en als je wel via mainstream media naar buiten treedt, doe dat dan nadrukkelijk zónder belerend te zijn.

Laat mensen uit onze gemixte samenleving hun uiteenlopende en soms tegenstrijdige visies, verhalen, ervaringen aan elkaar doorgeven zonder dat de mensen die hen daartoe uitnodigen er over oordelen. Moedig aan dat burgers, zonder moraliserend vingertje, met elkáár in gesprek gaan. Want met het publiekelijk veroordelen van diepgewortelde tradities bereik je niets – zeker niet in een samenleving waarin mensen met een moslimachtergrond toch al dag in dag uit onder vuur liggen. Moslim bashen en Turken bashen is in het Nederland van vandaag inmiddels mainstream.

Communicatieles nummer één Wil je gedragsverandering realiseren over zaken die bij sommige burgers cultureel diep geworteld zijn, dan kent elke communicatiedeskundige les nummer één: ga mensen niet publiekelijk beoordelen en veroordelen.  Zet mensen niet in een hoek – helemaal niet in een Nederlandse samenleving waarin velen zich al in een hoek gezet voelen – maar probeer ze beetje bij beetje mee te krijgen in jouw verhaal, in jouw visie.

En geef vooral (succesvolle) mensen met een Turkse, Marokkaanse of andere biculturele achtergrond de ruimte om unieke verhalen te vertellen, mooie culturele producties te maken, goede artikelen te schrijven en documentaires te maken over al dan niet cultuurgebonden thema’s. Kortom: laat de doelgroep zien dat biculturele Nederlanders het in ons land – op welk gebied ook – kunnen maken door mooie prestaties te leveren zónder publiekelijk op hun eigen ‘gemeenschap’ in te hakken.

Daarmee zal gedragsverandering – binnen dat deel van de bevolking waar dat nodig is – veel sneller worden bereikt omdat je een nieuwe aansprekende geschiedenis over onze Nederlandse multiculturele samenleving schrijft waaraan huidige en komende generaties zich kunnen optrekken.

De verkeerde keuzes NTR kiest er met De Nieuwe Maan daarentegen voor om het tegenovergestelde te doen. De multiculturele samenleving wordt er structureel geproblematiseerd. Daar komt bij dat ook de andere NPO-omroepen veelal Nederlanders met een moslimachtergrond uitnodigen die publiekelijk kritisch zijn op onze gemixte samenleving. Deze mensen zijn bij de NPO dusdanig oververtegenwoordigd dat biculturele Nederlanders die andere geluiden laten horen steeds minder gemotiveerd worden om via de publieke omroep hún visies en verhalen met een breder publiek te delen.

De consequentie is dat de ergernis over de NPO, maar ook over andere mainstream media, toeneemt. Met als logisch gevolg dat het bereik onder biculturele Nederlanders van de NPO en veel andere grote Nederlandse media elk jaar weer wat verder afneemt, zoals opnieuw bleek uit het meest recente mediaonderzoek van Motivaction en TransCity uit 2018.

Vooralsnog steekt de NPO de kop in het zand. Naar aanleiding van de bekendmaking deze week van de uitstekende Nadia Moussaid als de nieuwe nummer één op de Kleurrijke Lijst 2019, vertelde NPO-woordvoerder Thijs van Soest dat er al flinke stappen zijn gezet. “Diversiteit is een belangrijke toets in de beoordeling van programmavoorstellen en voortdurend onderwerp van gesprek in de contacten met de omroepen. In onze jeugd- en jongerenprogrammering komt diversiteit al sterk tot uitdrukking. In de avondprogrammering hebben we met Eva Jinek, Mariëlle Tweebeeke, Annechien Steenhuizen, Saïda Maggé, Nadia Moussaid, Sinan Can, Simone Weimans en Margriet van der Linden een aantal sterke tv-presentatoren op prominente uitzendplekken”.

“Je bent voor ons een subsidiepotje” Dat de werkelijkheid bij de NPO een heel andere is, heb ik in eerdere opinies al toegelicht en kwam onlangs weer scherp aan het licht in het onthullende artikel ‘Overleven op een witte redactie’ op One World. Zo vroeg de eindredacteur van De Nieuwe Maan in een sollicitatiegesprek met de Marokkaans-Nederlandse Nora welke gasten zij uit zou nodigen voor een item over de Turkse president Erdoğan. Toen ze een paar duidelijk Turkse namen noemde, werd daar niet zo positief op gereageerd:

Ook bij de Turks-Nederlandse Iffet Subasi, journalist en maker van de NTR-documentaireserie Moslims Zoals Wij, ging het volgens One World mis met haar sollicitatie bij een van de NPO-omroepen: “Na mijn sollicitatie zeiden ze dat ze me niet konden aannemen. Het diversiteitspotje was namelijk al leeg. Dat zeiden ze letterlijk. Het was de eerste keer dat ik zo geconfronteerd ben met het feit dat ik een journalist van kleur ben.”

Aldith Hunkar kent dit diversiteitspotje ook goed, zo zegt ze eveneens in One World. “Tegen mij werd door een collega bij het NOS Journaal gezegd: Zeg Aldith, ik weet niet wie je denkt dat je bent, maar voor ons ben je gewoon een potje subsidie hoor.”

Een Marokkaans-Nederlandse gespreksdeelnemer aan een van de onderzoeken van mijn bureau TransCity vertelde onlangs: “Ik heb bij Nieuwsuur gewerkt, superblank, superoud, ik kreeg alleen vragen als er verhalen waren over allochtonen – toen ging ik elders (buiten de mediawereld) solliciteren, nu is het een verademing om niet de allochtoon te zijn.”

Meer dan een added value Diversiteit zonder inclusiviteit heeft geen waarde. En inclusiviteit is geen added value , maar juist een van de pijlers waarop een organisatie en haar programmering structureel hoort te rusten. Inclusiviteit is dus geen leuk extra dingetje dat je er als organisatie even bij doet. Het gaat immers niet alleen om een diversiteit aan gezichten, maar vooral om een diversiteit aan verhalen, ervaringen en perspectieven die de gevaren van een ‘single story’ wegnemen en waarbij biculturele Nederlanders evenzeer sturende en leidinggevende taken vervullen – niet alleen uitvoerende. De bijna wekelijkse focus in De Nieuwe Maan op de problemen in onze gemixte samenleving is zo’n ‘single story.’

Als de witte eindredacteur bepaalt welke verhalen jij met je Marokkaanse, Turkse of andere biculturele achtergrond moet gaan maken en welke mensen aan tafel mogen aanschuiven, heeft diversiteit geen enkele meerwaarde. Dan kan je een programma als De Nieuwe Maan in de huidige vorm beter meteen overhevelen naar Omroep WNL, waar het zich met haar redactionele keuzes mogelijk als een vis in het water zal voelen, in de wetenschap dat het toch geen enkele bijdrage zal leveren aan het in beweging krijgen van bij sommige burgers diep gewortelde culturele tradities.