Het verschil tussen turfstekers en slaven

Veel blanken met een rechtse levensovertuiging beweren de laatste tijd dat zij afstammen van turfstekers. Nooit van polderjongens, raspers, pompers of droogscheerders en evenmin van kinderen die tussen de bewegende onderdelen van machines in een textielfabriek moesten kruipen om pluizen katoen op te pakken. Het zijn altijd turfstekers. Zij krijgen – beweren zij vervolgens – óók geen excuses voor de manier waarop hun voorouders werden uitgebuit. We zullen dit triomfantelijk gebral de komende dagen veel horen want het is duidelijk dat de regering op 19 december plechtig en zonder restricties excuses gaat maken voor de rol van Nederland bij de slavernij.

Het klopt als een bus dat een paar honderd jaar geleden de levensstandaard van dagloners erg vergelijkbaar was met die van slaven. Toch zijn er goede argumenten om excuses aan te bieden voor de slavernij en niet voor de toestanden in de veenderijen van weleer. 

Het gaat in dit geval namelijk niet om inkomen. Er waren zelfs slaven die het een stuk beter hadden dan de gemiddelde vrije ploeteraar op straat. Als je kamerdienaar of kokkin was in het grote huis, zat je wat dat betreft op rozen. Maar net als de zwoegers op de plantage was je iets wezenlijks ontnomen: je persoonlijkheid.

Toen de Europeaanse overheersers in hun koloniën de slavernij vorm moesten geven, grepen zij meestal terug op het Romeinse recht. De antieke juristen en filosofen hadden vastgesteld dat slavernij weliswaar onnatuurlijk was maar toch niet te vermijden. Het was voor tenslotte vijanden verkieslijker aan het werk te worden gezet dan gedood.

De Romeinen brachten wie zich niet snel genoeg aan hen overgaf naar de slavenmarkt. Slaven definieerden zij niet als mens maar als roerende goederen. Officieel hadden zij geen enkele relatie meer met hun volk of met hun familie. Zij waren het eigendom van iemand anders die vrijelijk over hen kon beschikken. Dat was het enige: gebruiksartikel zijn ten dienste van een ander. Treffend voorbeeld: toen de Romeinen eindelijk de stad Carthago eronder kregen, verwoestten zij de stad totaal. Vervolgens ploegden ze de grond om en zaaiden er zout in zodat er zelfs geen landbouw meer kon worden bedreven. De overlevenden werden verkocht. Ze waren geen Carthagers meer. Wie of wat zij waren, werd voortaan door hun meesters bepaald. Tot slaaf worden gemaakt betekent dat je persoonlijkheid wordt gestolen. Ook daarover kan je eigenaar vrijelijk beschikken. 

Dat is het verschil tussen een slaaf op een plantage en een turfsteker. De ontmenselijking van iemand die wordt teruggebracht tot handelswaar is zo totaal dat in dit geval excuses wel degelijk op zijn plaats zijn. 

Waarschijnlijk zal het kabinet excuses aanbieden voor de rol van het Koninkrijk der Nederlanden en zijn rechtvoorgangers tot en met de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën. Die kan namelijk vrij nauwkeurig worden beschreven en aangeduid. Iets anders is  onmogelijk. Je kunt niet vaststellen wie precies afstammen van slavenhouders en wie van slaven, zeker als je bij het stamboomonderzoek niet alleen de vrouwelijke maar ook de mannelijke lijn in aanmerking neemt. Bovendien is de bevolking sinds de opkomst en ondergang van de slavernij enorm toegenomen, niet in het minst door immigratie. Mensen die stamboomonderzoek doen, weten dat. Ze komen maar al te vaak in de achttiende of de negentiende eeuw Duitse voorouders tegen. 

De erfzonde van de slavernij kleeft dan ook niet aan individuen maar aan de Nederlandse staat. Die wordt op zijn beurt gedragen door de burgers. Als het gaat om je relatie tot de slavernij in het verleden, telt je paspoort, niet je voorouders. Je maakt deel uit van een staat die in het verleden totale ontmenselijking tot wet heeft verheven. En dáárvoor worden eindelijk excuses aangeboden.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis