Het verschil tussen drag en blackface helder uiteen gezet

Een antwoord aan Jolande Withuis

De schrijfster en sociologe Jolande Withuis wordt aan alle kanten streng terechtgewezen om een vraag die zij in het openbaar durfde stellen: "Waarom is blackface een misdaad en drag kunst?" Het gebeurde tijdens een publieksinterview over haar laatste boek Vrouw en vrijheid in het debatcentrum De Balie. "Ongepast" riep Tinkebell, die achter in de zaal zat. En later nog eens: "Zeer ongepast".

Withuis is voor geen kleintje vervaard. Ze deed het nog eens dunnetjes over in een column voor het dagblad Trouw, die op 28 juli verscheen. Vandaar de ophef op het internet. De schrijfster, die in dit kader haar achternaam niet mee heeft, wordt aangesproken op haar huidskleur, op haar leeftijd, op haar gebrek aan kennis van zaken. 

Toch is haar vraag gewettigd. Jolande Withuis verdient een serieus antwoord.

Bij dezen.

Blackface is een vorm van totaaltheater – zang, dans, muziek, comedy – die tweehonderd jaar geleden tot ontwikkeling begon te komen in de Verenigde Staten.

Op het toneel stonden blanke artiesten die hun gezicht hadden zwart gemaakt maar meestal wel zo dat hun oorspronkelijke huidskleur hier en daar zichtbaar bleef, in het bijzonder rond de lippen. Hun voorstellingen waren gebaseerd op de sterk Afrikaanse cultuur zoals die bestond op de plantages. Tegenwoordig noemen sommige onderzoekers dat cultural appropriation. Een dragend en wezenlijk element in blackface is daarbij dat de artiesten een karikatuur neerzetten van de plantageslaven: lui, dom, geil, geneigd tot dronkenschap en uit op eigen voordeeltjes. Hun slimmigheden werden altijd ontmaskerd. De onderliggende boodschap van blackface is: mensen met een donkere huid zijn inferieur aan ons blanken. Er kan alleen wat van ze terecht komen als we ze volstrekt blijven domineren.

Hierbij past een kanttekening: als je het rechteloos eigendom van een ander bent, die door de wet niet als persoon wordt beschouwd maar als roerend goed, is het verstandig je van de domme te houden en steeds de onnozele hals uit te hangen. Slaven wendden zich een krom taaltje aan. Tegenover blanken spraken ze dat met verdraaide stem en soms met rollende ogen. Zij vergaten niet hard om de kwinkslagen van de meesters te lachen, vooral als die ten koste van de zwarten gingen. In oude Hollywoodfilms zie je wel eens scenes waarin die houding naar voren komt. Dat was géén onderdanigheid. Dat was verzet. Je liep risico als je liet merken voortreffelijk Engels te kunnen spreken. De meester hoefde niet te weten waar je toe in staat was. Bevestig hem zoveel mogelijk in zijn ongefundeerde superioriteitsbesef en probeer ondertussen achter zijn rug zoveel mogelijk je eigen gang te gaan. Blackface is voor een belangrijk gedeelte gebaseerd op deze strategie van misleiding. Het betalend publiek lachte zich een ongeluk om de capriolen die de blanke artiesten met schmink op hun gezicht uithaalden.

Zwarten kleineren en op hun plaats houden, dat is de achterliggende gedachte van blackface.

Met drag ligt het anders. Cross dressing is een diep gevoelde behoefte die een aantal mensen met geen mogelijkheid kan onderdrukken. Jolande Withuis beperkt zich in haar column tot drag queens, mannen die zich uitbundig gekleed als vrouwen manifesteren.

In haar column voor Trouw windt ze geen doekjes om haar afkeer van zulk gedrag.

"Ik hield het antwoord voor me dat ook vrouwen eeuwenlang zijn uitgebuit, mishandeld, verkracht, gediscrimineerd en vermoord en dat het ook hier de daders zijn, mannen namelijk, die zich uitleven in gedrag waarin maar weinig leden van de uitgebeelde soort zich herkennen. Hoerige houding en kleding, opgeverfd gezicht, centimeters lange wimpers, waanzinnige pruik, jarretels en stilettohakken beelden een extreem anti-emancipatoir stereotype uit. Als vrouw vind ik het onaangenaam dat de drag queen uitdossing doorgaat voor wezenlijk ‘vrouwelijk’.

Kortom: net blackface."

De denkfout zit hem in de vaststelling dat drag queens zich uitleven "in gedrag waarin maar weinig leden van de uitgebeelde soort zich herkennen".

Bij blackface is het wel degelijk de bedoeling dat mensen van kleur zich herkennen, namelijk als leden van een inferieur ras dat in alle opzichten voor blanken onderdoet.

Drag queens zijn helemaal niet uit op het vinden van erkenning bij vrouwen. Zij doen iets anders. Hun extravagantie is niet bedoeld om vrouwen te kleineren. Integendeel. Zij vieren de vrouwelijke macht zoals die tot uiting komt in schoonheid, in kleding, in seksualiteit. Niet voor niets zijn onder drag queens vrouwen als Marlene Dietrich, Zarah Leander, Greta Garbo en Carmen Miranda wezenlijke idolen. Deze diva's gebruikten hun vrouwelijkheid om de omgeving naar hun hand te zetten. Wat Jolande Withuis aanziet voor hoerigheid, is juist een vertoon van superioriteit.

Drag queens zijn eropuit met inzet van elementen uit de wereld van de vrouw zichzelf te zijn. Een blackface artiest wil juist duidelijk maken dat hij niet zwart is.

Ziedaar het verschil.

Dan is er tóch nog vers drie: tegenwoordig is het bon ton om allen die waar ook ter wereld om welke reden dan ook hun gezicht zwart te maken, te beschuldigen van blackface en rassenhaat. Dat is een vorm van cultureel imperialisme. Je beoordeelt tradities en culturele verschijnselen naar de normen en waarden van in dit geval de Verenigde Staten. Hier is voorzichtigheid geboden.

Stel dat een blanke drag queen met zwart gemaakte huid wil optreden als Aretha Franklin of Beyoncé. Specifiek om hún vrouwenmacht te vieren want hij is door hún uitstraling en persoonlijkheid geïnspireerd. Daardoor kan hij zijn wezenlijke ik ontdekken. Is dat dan zonder meer blackface of toch iets anders? En hoe beredeneer je dat? Zeg niet dat het aan mensen van kleur is om het oordeel te vellen want dan stap je meteen in de val die Jolande Withuis voor je heeft opengeklapt: waarom mag jij wel verontwaardigd zijn en zij als vrouw niet?

Bekijk hieronder waar dit allemaal over gaat:

Blackface: scene uit de jaren vijftig die nu heel pijnlijk overkomt maar precies laat zien wat de bedoeling was

Blackface met Judy Garland in de film Babes on Broadway 

Marlene Dietrich in mannenkleding. Uit de film Morocco (1930) 

Zahra Leander: nur nicht aus Liebe weinen 

Carmen Miranda in de openingsscene van The gang is all here. 

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijke podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: de toekomst van links. Is die er?