Het verleden als brug naar een minder gewelddadig heden

De onbetwiste normalisering van fascisme en genocide in ons hedendaagse politieke landschap kan alleen tegengegaan worden door educatie en het organiseren van solidariteit.

Het is bijna 4 mei en er doen geruchten de ronde dat de dodenherdenking verstoord zou kunnen worden door pro-Palestijnse actiegroepen om aandacht te vragen voor de genocide in Gaza en de Nederlandse medeplichtigheid hieraan.

Burgemeester Halsema zei signalen te hebben dat er spontane protestacties of verstoringen zullen zijn. Tot dusver hebben pro-Palestijnse actiegroepen deze plannen ontkend. De gemeente is zelfs voornemens mensen die ‘Free Palestine’ kleding dragen de toegang tot de herdenking te ontzeggen. Volgens Willem Jebbink (strafrechtadvocaat) betreft dit een schending van onze grondwet en hebben deze maatregelen trekken van een autoritair regime. Het valt te betreuren dat de burgemeester beelden en demonstraties die in de basis als antifascistisch te kenmerken zijn brandmerkt als onwenselijk, zeker in het kader van het respecteren van de dodenherdenking. Het verbaast helaas niet, het illustreert de krampachtigheid waarmee de politiek de Tweede Wereldoorlog als een geïsoleerd stuk geschiedenis ziet dat volledig los staat van ons heden.

Er bestaat al jaren een brede roep vanuit de samenleving om de dodenherdenking inclusiever te maken en het hele verhaal te vertellen, specifiek om alle slachtoffers en verzetshelden uit de voormalige koloniën alsook witte communisten in de herdenking de ruimte en de eer te geven die zij verdienen. Er was afgelopen jaar op 3 mei daarnaast ook een onafhankelijk georganiseerd aanvullend samenkomen op de Dam, om, naast de Tweede Wereldoorlog, ook alle slachtoffers van het Nederlandse koloniale verleden te herdenken. Protest, innovatie en kritiek zijn dus niet nieuw, echter de huidige geopolitieke situatie en de rol die Nederland daarin speelt maakt de lang uitgebleven update naar een historisch volledige, en dus historisch getrouwe, dodenherdenking pijnlijk zichtbaar.

Het langdurig uitblijven van het inclusief herdenken van verzetshelden en slachtoffers die niet in een wit, kapitalistisch en nationalistisch narratief passen is niet los te zien van het politieke onvermogen om de eigen rol in de koloniale genocide in Gaza te erkennen. Het is het onvermijdelijke resultaat van een land dat nooit echt kennis, verantwoordelijkheid en rekenschap heeft willen nemen van en voor haar eigen koloniale verleden.

Een prominent voorbeeld hiervan is de bagatelliserende en bijna ontkennende staatshouding ten aanzien van de Excessennota (het onderzoek naar excessief militair geweld in Indonesië in de periode ’45-’49) ‘die sterke trekken heeft van een historische doofpot’ waarover meer te lezen in De Indische Doofpot (Swirc, 2022), alsook de reactie op gerechtelijke procedures aangespannen door Indonesische slachtoffers van Nederlandse oorlogsmisdaden.

De onvoorwaardelijke solidariteit van de staat met Israël, is een solidariteit met zichzelf. Het onvermogen om Israël als gewelddadig bezetter te zien, en de militante vasthoudendheid om de aanslagen van 7 oktober als een opzichzelfstaande gebeurtenis te zien doen verdacht veel denken aan de politieke discussies omtrent de ‘Bersiap periode’ in Indonesië. In beide gevallen wordt het verzet tegen eeuw(en) koloniale bezetting neergezet als een onbegrijpelijke daad van terrorisme door de oorspronkelijke bewoners. Het slachtofferschap wordt hiermee verlegd van de gekoloniseerden naar de kolonisator. Dit is een pijnlijke herhaling van zetten. Juist daarom is het van belang dat de dodenherdenking inclusief en expliciet volledig is, zodat het verleden een brug naar een rechtvaardiger, of op zijn minst een minder gewelddadig, heden kan zijn.

Wanneer we onze geschiedenis historisch getrouw en volledig omarmen, wordt het algemene kennis dat het verzet naar verhouding voor het merendeel uit witte communisten, Antillianen, Indonesiërs en Surinamers bestond. Echter, antikoloniale verzetshelden (zoals Djajeng Pratomo of Segundo Ecury) worden nergens specifiek herdacht. Van de Nederlanders die bij het verzet zaten, was naar verhouding het grootste deel communist. Na de oorlog waren het diezelfde communisten die steun betuigden aan de onafhankelijkheidsstrijd in de koloniën en uitzending weigerden. Dat communisten en dienstweigeraars, maar ook helden zoals Piet van Staveren, onbekend zijn bij het brede Nederlandse publiek is voor iedereen een gigantisch gemis. Daartegenover: het feit dat bijna niemand weet dat verzetsheld Erik Hazelhoff Roelfzema (de zogenoemde ‘Soldaat van Oranje’) in 1947 een staatsgreep pleegde in Indonesië is exemplarisch voor hoe het in stand houden van kolonialisme en de Nederlandse geschiedschrijving onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.

De ophef die ontstaat als gevolg van geruchten over pro-Palestijnse protesten, alsook de ophef die in het verleden ontstond als gevolg van oproepen tot een inclusievere Dodenherdenking, zijn onlosmakelijk verbonden met de weerstand die verzoening met de realiteit van ons koloniale verleden nog steeds oproept in de maatschappij.

De onbetwiste normalisering van fascisme en genocide in ons hedendaagse politieke landschap kan alleen tegengegaan worden door educatie en het organiseren van solidariteit. In navolging van onze Joodse, communistische en antikoloniale voorouders worden de hedendaagse protesten tegen de genocide in Gaza gedragen door een brede coalitie: van Palestijnse organisaties tot joodse organisaties tot de antiracisme- en de klimaatbeweging; alle geweld is verbonden.

Onze collectieve herinnering aan wat we als samenleving samen hebben doorstaan, waar we vandaan komen en hoe het verleden ons heden kleurt is met urgentie toe aan een update. Zodat wanneer de geschiedenis zich in nieuwe vormen opnieuw aandoet wij de herinneringen en lessen van al onze helden in pacht hebben.