Het verleden achtervolgt de musea

Kortelings zond BNNVARA een tweedelige documentaire uit van het Britse Channel 4, De school die kleur bekent. Daarin doen 24 elfjarigen van de Londense Glenthorne High School een training in rassenbewustzijn, zoals de voice-over het eenmaal noemt. Zij moeten leren beseffen wat hun huidskleur voor gevolgen heeft in het dagelijks leven. De ene helft van de leerlingen was blank, de andere helft niet.

De training was naar Amerikaans voorbeeld opgezet door twee wetenschappers, dr. Nicola Rollock en prof. Rhiannon Turner , allebei specialisten op het gebied van racisme studies. Zij hadden geconstateerd dat de leerlingen op Glenthorne High School het niet graag over ras en afkomst hadden. Dat viel een beetje buiten de discussie. Het was not done om erover te beginnen. Dat vonden beide wetenschappers verkeerd. Er was ongetwijfeld veel onbewust racisme in het spel. Zo merkte bijvoorbeeld niemand echt dat het hele docentencorps van de school, op twee na, geheel blank was.

Aan het begin van de training moeten de deelnemers eerst op een computer snel voorbijflitsende gezichten inschatten. Het resultaat: op twee na beoordelen alle leerlingen die met een lichte huidskleur positiever dan die met een donkere. Daarna worden de blanke kinderen van de anders getinten gescheiden. Beide groepen moeten over huidskleur praten. Het blijkt dat blanke kinderen daarvan geen last hebben maar hun klasgenoten met een Aziatische of een Afrikaanse achtergrond wel degelijk. Zij krijgen daardoor minder kansen in een samenleving die blanken consequent voortrekt.

Tegelijkertijd leerden de Afrikaanse en de Aziatische kinderen dat zij trots dienden te zijn op hun afkomst. Zulke trots bij blanke kinderen werd door de leiders van de training in hun onderling overleg onmiddellijk in verband gebracht met de Britse equivalenten van PVV en FvD. Aan het eind van de training hadden alle leerlingen meer inzicht gekregen in wat de documentaire aanduidt als institutioneel racisme. Ook was bij een herhaling van het beginexperiment met de voorbij flitsende gezichten de uitslag anders: neutraal in plaats van pro-blank.

De documentaire heeft in het Verenigd Koninkrijk diepe indruk gemaakt. Ze won zelfs een BAFTA. Ook in Nederland vielen de kritieken zeer gunstig uit. Toch vallen er kanttekeningen te maken.

In de klas zit een meisje van een snel groeiende categorie onder de bevolking. Zij is gemengdbloedig. Haar vader komt uit Sri Lanka, haar moeder is een blanke Engelse. Bij wie hoort zij thuis? Uiteindelijk schaart ze zich onder de niet-blanken, zij het na de nodige aarzeling. Daar stappen de documentairemakers, de trainers en de geleerden op de achtergrond met groot gemak overheen. In een samenleving die zich druk maakt over de wijze waarop non-binaire mensen moeten worden aangeduid, is dat niet acceptabel. Temeer daar zulke gemengdbloedigen steeds vaker worden gestigmatiseerd. Zij zouden profiteren van colorism , de neiging om – als er keuze bestaat – de voorkeur te geven aan de minst zwarte.

In de Verenigde Staten moeten gemengdbloedigen het steeds vaker ontgelden. Ze worden geproblematiseerd terwijl ze onderdeel van de oplossing zijn: ze bewijzen immers dat er steeds meer families ontstaan waarvan de leden uiteenlopende huidskleuren hebben. Dat is een gunstige ontwikkeling en wie daar anders over denkt, moet maar eens bij Turner en Rollock navragen hoe je zelfonderzoek doet naar het verborgen racisme in je ziel.

In het tweede deel van de documentaire gaan de vierentwintig kinderen op excursie naar de National Portrait Gallery , een van Londens belangrijkste musea. En verdomd: het zijn haast allemaal blanken wier konterfeitsel aan de muren hangt, zo wordt met verontwaardiging geconstateerd. De National Portrait Gallery omschrijft zich als The portrait of our nation maar het toont in de praktijk alleen maar mensen die in hun tijd rijk en belangrijk waren. Uitsluitend zij konden het zich veroorloven een portret te laten schilderen. De galerie portretteert figuren uit de elite van de Britse natie die begint pas de laatste decennia langzaam te verkleuren.

Een blanke leerling herkent een voorvader, Sir Robert Peel. Dat was een conservatieve politicus uit de eerste helft van de negentiende eeuw die ondanks zijn achtergrond toch belangrijke en meestal positieve hervormingen doorvoerde. Een leerling met Ghanese achtergrond komt echter niemand tegen met dezelfde huidskleur als hij. Dat is nogal wiedes. De grote immigratiegolven naar Engeland begonnen pas na de Tweede Wereldoorlog. Britten met een Afrikaanse of een Aziatische achtergrond moeten helden met dezelfde kleur als zijzelf in andere werelddelen zoeken. Kunstschatten waar zij trots op zijn, liggen soms wel in Britse etnografische musea maar dan is het meestal roofkunst die behoort te worden teruggegeven aan het land van herkomst. Door dat bezoek aan de National Portrait Gallery zijn dan ook alle deelnemers aan de training op het verkeerde been gezet en niet zo zuinig ook.

Tegelijk wordt hier voedsel gegeven aan een raciale inkleuring van het verleden. Volgens de logica van de training op Glenthorn High moet ik trots zijn op mijn raciale afkomst en wat mijn rasgenoten hebben gepresteerd. OK, een Jan Pieterszoon Coen of een Cornelis van Aerssen deugden niet, maar moet ik dan Rembrandt voortaan beschouwen als grote blanke held? Het in 1890 al gepubliceerde boek Rembrandt als Erzieher bleef meer dan een halve eeuw in Duitsland een ever seller. De schrijver Julius Langbehn portretteert daarin Rembrandt als een voorbeeld van scheppende Arische en Duitse kracht. Dat zo’n beetje?

Gelden voortaan pakweg Spinoza, Christiaan Huygens, James Watt, Wolfgang Amadeus Mozart, Fritz Lang en ga zomaar door als kampioenen van het blanke genie? Tot nog toe was ik geneigd om kunsten en wetenschappen te rekenen tot het erfgoed van de hele mensheid. Is dat toegeven aan de zonde der kleurenblindheid, die in de documentaire net zo goed wordt aangeklaagd?

Dat is vast niet de bedoeling van de initiatiefnemers Rollock en Turner. Toch is het een logisch uitvloeisel van hoe zij mensen trainen. Men zegt wel eens: pas op met het doen van wensen. Je hebt kans dat ze uitkomen.

Opmerkelijk is tenslotte de uitspraak van Rollock, dat white privilege niets met armoe of rijkdom te maken heeft. Dat staat daar volgens haar geheel los van. Alle blanken hebben voordeel van hun huidskleur. Dit leidt tot de onontkoombare conclusie dat blanke zwervers in het Rotterdamse Zuiderpark iets wezenlijks gemeen hebben met Jeroen van der Veer, gepensioneerd CEO van Shell en daardoor onderscheiden moeten worden van hun anders gekleurde lotgenoten.

Blanken hebben bij ons in Europa geen voordeel van hun huidskleur. Niet-blanken hebben daarvan nadeel. Dat staat buiten kijf. Het is een ernstig probleem dat niet dichter bij een oplossing komt als je het een voorrecht noemt ten volle gebruik te kunnen maken van je mogelijkheden. Het is namelijk een recht dat iedereen zonder welk onderscheid dan ook toekomt. Als je dat in je ideologische nevel laat vervagen, wordt de ongelijkheid alleen maar bestendigd. Het experiment van Rollock en Turner is geslaagd. Dat blijkt uit de evaluatie door de deelnemers. Toch mag men zich afvragen waar het toegenomen rassenbewustzijn bij de leerlingen op den duur nog toe zal leiden. Het zou de moeite waard zijn als Channel 4 hun ontwikkeling de komende tien jaar blijft volgen.

Bekijk de twee afleveringen van De School die Kleur bekent hier en hier.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.