Het verafgoden van rijkdom maakt grote groepen juist arm, ook dat is kapitalisme

Een majestueus superjacht, Norn genoemd, toonde afgelopen week zijn weelderigheid op het water met een indrukwekkende lengte van negentig meter, voorzien van een helikopter, meerdere zwembaden en jetski’s, en een geschatte waarde van ongeveer 250 miljoen dollar.

Direct trok dit luxueuze schip de aandacht van diverse media, waaronder AT5, het Jeugdjournaal, Pownews, het Algemeen Dagblad en het Parool, die er over berichtten. Een passant, overweldigd door het schouwspel, werd treffend geciteerd door een Parool-journalist: “Holy shit, moet je kijken!” Bewondering alom. Hier en daar klonk een klein beetje kritiek, maar een echt, diepere analyse werd de kijker of lezer niet gegund – en da’s jammer. Want het is belangrijk om te erkennen dat dergelijke superjachten symbolisch zijn voor belangrijke hedendaagse vraagstukken, van ecologische voetafdruk tot sociale ongelijkheid. Zaken, die onze aandacht verdienen.

Verwoestende kracht

Adam Smith, de invloedrijke Schotse filosoof en econoom, die met zijn boek “The wealth of nations” (1776) bekend staat als de vader van de moderne economie, zou over die bewondering hoogstwaarschijnlijk het nodige te zeggen hebben gehad. Smith bezag namelijk met een kritisch oog de verafgoding van rijkdom en weelde, want hij zag daarin de potentiële verwoestende kracht, die de wortels van de moderne economie aantast. Teveel ongelijkheid belemmerde volgens hem de gemeenschap in zijn ontwikkeling, diezelfde gemeenschap waar de economie met zijn vrije markt op was gestoeld.

Hij waarschuwde dan ook voor de dreiging die uitging van het verafgoden van de welgestelden en machtigen, terwijl hij tegelijkertijd ook waarnam dat de armen doorgaans werden geminacht of zelfs genegeerd. Dat ging immers ten koste van de gemeenschap. In zijn ogen was dat de wortel van moreel bederf, de zonde die onze morele gevoelens bezoedelde en tot ellende leidde.

Deze bezoedeling kenmerkt wellicht ook onze tijd, afgaande, tenminste, op hoe de meeste media berichten over het superjacht. Want we lijken de kunst te hebben verleerd om een economisch systeem te beoordelen aan de hand van zijn sociale impact…

Sociale problemen

De verschillen tussen mensen nemen aldoor toe, zo is inmiddels genoegzaam bekend, en het superjacht is daar een van de belichamingen van. En laat duidelijk zijn: ongelijkheid gaat niet alleen over oppervlakkige zorgen; het gaat hand in hand met diepgewortelde sociale problemen die we niet kunnen aanpakken zonder de onderliggende oorzaak ervan aan te pakken.

Zo staat in potentie onze levensverwachting op het spel, maar ook in potentie een toename van criminaliteit, van geesteszieken, van werkloosheid, obesitas, ondervoeding, tienerzwangerschap, verslavingsproblematiek, persoonlijke schulden en, last but not least, een afnemend vertrouwen in democratische instituties. Zaken als deze zouden dus onze aandacht moeten hebben.

Eigen falen

Maar die zelfreflectie lijkt ons te zijn ontglipt, verloren in de krochten van het verleden toen onze collectieve morele gevoelens nog niet waren bezoedeld: echte, substantiële collectief afgedwongen maatregelen blijven daardoor uit. Want wanneer we tegenwoordig met dit soort sociale problemen worden geconfronteerd, wijzen de vingers naar ons eigen falen (‘Ik kon de spanning niet aan!’) om de benodigde vaardigheden te verwerven die nodig zijn in de competitieve, maar o zo oneerlijk verdeelde markteconomie. Zelden bekritiseren we de fundamenten van het economisch bestel zelf – en wel tot op het niveau van geldcreatie en winstopdrijving. Want die inflatie: is geen natuurverschijnsel!

…En zo zijn we inmiddels op het punt aanbeland, dat degenen die het vaakst het hardste werken (van seizoenarbeider, schoonmaker tot flits bezorger) juist tot armoede zijn gedoemd. Maar zij worden dikwijls vergeten, terwijl tegen de superrijken en hun symbolen, wordt opgekeken.