Het succes van Lale Gül: Nederlanders lezen graag dat ze zelf deugen

Lale Güls Ik ga leven is het bestverkochte boek van 2021. Maar is het feit dat ze taboes doorbreekt de enige verklaring voor haar commerciële succes? De waardering voor Guls boek leert ons ook iets over onszelf: de Nederlander leest graag dat ‘ie zelf deugt.

Taboedoorbrekend Er valt veel te zeggen over de roman van Lale Gül, maar één ding is duidelijk: taboedoorbrekend is het wel. Er waren al eerder auteurs die hun religieuze nest ontvluchtten en daar beeldend over schreven. Denk aan Knielen op een bed violen, Dorsvloer vol confetti en recenter nog: De avond is ongemak. Met Ik ga leven en (eerder) De belofte van Pisa ontdekken veel Nederlanders hoe het is om een islamitisch, respectievelijk Turks en Marokkaans gezin op te groeien, waar veel vrijheden niet vanzelfsprekend (of zelfs afwezig) zijn.

Het grootste voordeel van deze boeken: ze werken mogelijk emanciperend. Een jong meisje dat over Lale leest, wil zich misschien losbreken uit een verstikkend gezin en van vrouwenrechten genieten. Je hoopt dat zo’n boek een verschil maakt. Dat ze talloze doodsbedreigingen ontvangt – en daardoor zelfs ondergedoken zat – laat zien dat er werk aan de winkel is. In dat opzicht is het hoopgevend dat er 207.000 stuks van Ik ga leven over de toonbank gaan: mogelijk inspireert het tot een emancipatiebeweging.

207.000 boeken verkoopt Gül niet alleen aan jonge, Turkse meisjes. Merk op dat Ik ga leven ook bijzonder populair is bij het grote publiek. Ze won er de NS Publieksprijs mee en werd door Elsevier Weekblad uitgeroepen tot Nederlander van het Jaar. Volgens mij zegt dat iets over de Nederlandse volksaard, maar is het minder flatteus dan we denken.

De Nederlandse volksaard Hoe verhoudt de waardering van (het werk van) Gül zich tot de Nederlandse volksaard? En wat is dat eigenlijk, de Nederlandse volksaard? Je leert iemand het beste kennen tijdens een crisis. Denk bijvoorbeeld terug aan de economische crisis, toen Jeroen Dijsselbloem grenzen stelde aan de hulp aan Zuid-Europa. Hij maakte zich ongeliefd met de uitspraak: “Je kunt niet al het geld uitgeven aan vrouwen en drank, en vervolgens hulp vragen.” Wopke Hoekstra deed dat een paar jaar later dunnetjes over, waarna ook hij Zuid-Europa zijn excuses schuldig was. Niet gehinderd door enige zelfreflectie, leverde dit diplomatieke geschutter hem een promotie naar Buitenlandse Zaken op. Een subtiele vorm van trollen (irriteren om een reactie uit te lokken) noemde de Financial Times zijn benoeming. Hoe kan een volk zo betweterig, lomp en toondoof zijn, zonder het door te hebben?

Peter Pannekoek vatte het Nederlands probleem goed samen tijdens zijn oudejaarsconference: ‘het is nooit wij, het is altijd zij’. Zijn bewijsvoering: het tv-programma Ellie op Patrouille, waarbij Ellie Lust op bezoek gaat bij politiekorpsen in het buitenland. “Maar niet om van ze te leren, maar alleen om te vertellen wat ze daar verkeerd doen. Men rijdt in Cambodja scooter zonder helm? Grappig, dat doen we thuis heel anders.”

Hier komt onze antropologische grondhouding ongeveer op neer. De Nederlander neemt kennis van een andere cultuur om te ontdekken hoe goed hij zijn eigen zaakjes op orde heeft. De ander als wilde vreemde, die getemd moet worden volgens Noord-Europese mores. Het is niet alleen mansplainen , waarbij een man (nodeloos) uitlegt hoe het zaakje precies in elkaar steekt. Van de pomp tot het politiestation; overal willen Nederlanders uitleggen hoe de wereld werkt, het is dus een nationale ziekte. Laten we het Dutchplainen noemen.

Deze kenschets – en natuurlijk, zo’n generalisatie schiet altijd tekort – werpt een ander licht op het applaus voor het populaire migrantenverhaal. Het werk van Gül laat ons niet kritisch stilstaan bij ‘onze’ manier van leven. Ze bevestigen de traditionele Hollander, de culturele norm. De Nederlander gaat het liefst op vakantie om te leren hoe goed we het in Nederland hebben. Zo lezen we ook graag een boek over nieuwe-Nederlanders: als bevestiging dat niet wij de hel zijn, maar de anderen.