Het schreeuwen van een lam

Heel af en toe wordt er in filmland een klassieker geboren. Een film die niet alleen bij verschijnen word bejubeld maar decennia, en soms nog langer, overeind blijft en het herkijken waard. Hoe vaak herleest men een boek en hoe vaak kan men een film meer dan eens zien? Het betreft een zeldzaamheid waarin spel, acteurs en verhaal blijkbaar meer bieden dan in één keer geconsumeerd kan worden. The silence of the lambs blies ons vierendertig jaar geleden uit onze stoelen en verschijnt binnenkort in een zoveelste editie op beelddrager.

Voor niet-ingewijden: leest u alstublieft eerst het boek (en vooral ook voorganger Red Dragon). Pas dan zal u opvallen hoe ongelooflijk knap het filmscript is geschreven dat het boek één-op-één lijkt te bevatten. Lees en kijkervaring die niet voor elkaar onder doen is zo mogelijk nog unieker voor verfilmd werk. Scriptschrijver Ted Tally ontving dan ook geheel terecht een van de vele Academy Awards die de titel destijds ten deel vielen.

Er is dus film en er is het boek, beide op een geheel eigen wijze uniek te noemen. Het verhaal is een verbijsterend amalgaam van werkelijkheid, bizarre fantasie en menselijke wreedheid waarin een politievrouw zichzelf, middels een gevangen moordenaar, op het spoor zet van een andere moordenaar. Alles wat dan volgt is een spectaculaire draaikolk van ongekende fantasie en literaire brille. Intelligente horror van de bovenste plank en, zeker in de film, tevens grand guignol.

Waar geschreven verhaal en film vooral verschillen, ligt in de aard van beide media. Het boek verhaalt van de immens gecompliceerde zoektocht naar een schijnbaar onmogelijk te vangen seriemoordenaar. Die zoektocht dient in filmvorm uiteraard gecomprimeerd. De gesprekken die FBI-agente Clarice Starling met de (krankzinnige?) psychiater Hannibal Lecter voert zijn de hoogtepunten van de film. Zoals zij hem probeert uit te vragen en de zaak tot een goed einde hoopt te brengen, zo probeert hij haar psychologisch te ontrafelen en meedogenloos in kaart te brengen. Op meerdere niveaus zijn wij getuige van de flexibiliteit van de menselijke geest en het verval daarvan. Een verbaal steekspel dat voortdurend nood tot herkijken en herlezen.

Sleutelrol in dit macabere kat en muisspel wordt gespeeld door Anthony Hopkins in zijn rol van Dr. Lecter. Zijn teksten zijn niet zonder ironie uit te spreken, maar toch blijven ze zowel op papier als uitgesproken in de film memorabel recht overeind. Het volstrekt ongelofelijke karakter Hannibal Lecter was dermate grotesk dat het Hopkins dan ook niet lukte de verbeelding te herhalen

In interviews benadrukt hij graag dat acteren niets meer is dan ‘op komen dagen en je tekst kennen’ maar de maestro laat in zijn overige vertolkingen van dezelfde rol zien dat daar wel degelijk meer bij komt kijken.

Hij werd zowel voor een vervolg als voor een remake van een eerder verhaal gevraagd maar in die films is de magie ver te zoeken. Hopkins speelde Lecter die eerste maal als een personage van vlees en bloed, daarna verviel hij in een verveelde karikatuur van zichzelf. Het inlevingsvermogen van zelfs de grootste acteur kon dit karakter blijkbaar maar één keer aan.

Dat deed hij overigens niet geheel onbewust, meerdere keren liet hij weten eigenlijk helemaal geen zin te hebben in het herhalen van een rol maar dat het geld lokte. Mooie eerlijkheid maar jammer voor het publiek die het karakter van Lecter omarmde en zo graag nog éen keer wilde zien schitteren.

Overigens gold een en ander ook de schrijver Thomas Harris die een minder interessant vervolg schreef en, onder grote druk, een ronduit waardeloos vierde deel. Die verfilmingen waren aardige middenmoters maar kwamen niet in de buurt van het grootse acteerspektakel in The silence of the lambs.

Quid pro quo Dokter...