Het overlijden van Chiel de Ranitz roept herinneringen op aan een ándere tijd, die ik mis

Pontificaal stond het in de aankondiging die een oude makker mailde: "Jonkheer ir. Cornelis Willem Michiel de Ranitz, Assen 12 oktober 1943, Arnhem, 20juli 2022".

Ach! Chiel de Ranitz overleden. "Rust nu maar uit, je hebt je strijd gestreden", luidde het motto boven het doodsbericht. Inderdaad had hij geen gemakkelijke oude dag gehad. Chiels gezichtsvermogen begon hem niet zo lang na zijn pensionering in de steek te laten tot er vrijwel niets meer van overbleef. Hij werd ook getroffen door andere kwalen. Toch kon hij dankzij de hulp van drie mensen in zijn buurt zelfstandig blijven wonen. Dat laatste ervoer ik pas na Chiels overlijden. Een paar vrienden van mij haalden per mail herinneringen aan hem op. 

Chiel de Ranitz was hoofd van het bureau buitenland aan de Landbouwuniversiteit van Wageningen, die uiteraard veel activiteiten ondernam in de Derde Wereld. Slimme jongens en meisje uit Azië, Afrika en Azië kwamen er promoveren. De universiteit onderhield tal van samenwerkingsverbanden met vergelijkbare instellingen in ontwikkelingslanden. Chiel moest ervoor zorgen dat die samenwerkingsprogramma's volgens de regelen der kunst functioneerden en dat de minister voor Ontwikkelingssamenwerking – wie dat ook was – voor ondersteuning zorgde. Elke universiteit had zo'n functionaris. Het was een bont gezelschap van over het algemeen toegewijde mensen die allemaal een eigen gebruiksaanwijzing hadden. Politiek verschilden ze zeer  maar dat maakte niet uit want ze stonden allemaal voor de goede zaak, ook Wouter Teller uit Leiden, die een geheide VVD'er was of Willem Brinckman uit Deventer, die me eens fluisterend toevertrouwde dat hij op Lubbers had gestemd. 

Soms deden zich bedrijfsongevallen voor. Linkse studentenpartijen probeerden een eind te maken aan de samenwerkingsverbanden met Indonesische universiteiten vanwege het dictatoriale Soeharto regime. Ze waren niet gevoelig voor het argument dat je onderwijsinstellingen niet zomaar gelijk kunt stellen met de lokale dictator. 

Een tweede bedrijfsongeval trof de universitaire samenwerking met Vietnam. In 1982 verbrak de VVD-minister voor Ontwikkelingssamenwerking Eegje Schoo de ontwikkelingsrelatie met Vietnam. Waarom? Omdat Vietnam met een grote militaire inval een eind had gemaakt aan het genocidale regime van Pol Pot in Cambodja. Hanoi installeerde vervolgens een nieuw regime met Hun Sen als centrale figuur. Hij maakt er nog steeds de dienst uit. De Nederlandse regering erkende het nieuwe bewind niet maar bleef jaren lang consequent de vertegenwoordigers van Pol Pot in de Verenigde Naties steunen als de werkelijke vertegenwoordigers van het Cambodjaanse volk.

Ik had graag gezien dat Chiel de Ranitz hierover een fel opiniestuk had geschreven in het tijdschrift dat ik toen redigeerde maar dat deed hij niet. Hij probeerde liever langs andere kanalen zoveel mogelijk de bestaande contacten met Vietnamese universiteiten te bewaren in de verwachting dat er ook andere tijden zouden aanbreken. Dat soort dingen lukten hem ook.  Maar voor een daverende opinie had ik niet zoveel aan hem. En hij had niks aan mijn blad, discreet netwerker als hij was. Het zal hem zeker geholpen hebben dat hij niet alleen met groot gezag  over de goede zaak kon vertellen maar ook over culinaire aangelegenheden. Uiteindelijk ging het iedereen in ons wereldje erom dat onze bijdrage aan de vorming van wetenschappelijke kaders in ontwikkelingslanden in stand bleef. 

Chiels toon en stijl waren niet die van een edelman, eerder die van een herenboer. Toch was die adelijke afkomst op een bepaalde manier in zijn optreden aanwezig. Hij hoefde zich geen airs te geven. Hij was al jonkheer. En daarbij ook een buitengewoon belezen mens. Dat kwam nu en dan naar buiten. Ook daarop hoefde hij zich niet voor te staan. Zeer terecht hebben zijn nabestaanden dat jonkheer prominent in het doodsbericht laten zetten. 

Later kwam ik Chiel in een andere kwaliteit tegen. Hij was een vooraanstaand lid van de jeneverproefkring Wageningen en als zodanig genoot hij landelijk respect. Zulke jeneverproefkringen zijn van toenemend belang nu in Nederland steeds meer enthousiastelingen het ambachtelijk distilleren nieuw leven in blazen. Ook begon hij een Spaans restaurant.

Waarom schrijf ik dat hier op deze plek allemaal op? Over een ongetwijfeld goeie vent die ik een kwart eeuw niet heb gezien? Omdat zijn overlijden herinneringen oproept aan een andere tijd.  De scherpslijpers bepaalden de agenda nog niet zoals tegenwoordig. De leugenaars en de misleiders zaten in de marge waar zij hoorden. Zij speelden niet de eerste viool in de Tweede Kamer.

Men was niet massaal op zoek naar zondebokken om de schuld te geven van alles wat er fout was in de maatschappij en vooral van het persoonlijk falen.. Chiel de Ranitz is ten grave gedragen in een naargeestig land vol omgekeerde vlaggen, rancune en wrok, waar men de buren allereerst ziet als mogelijke bron van overlast. Dat was niet het land waar hij in zijn Wageningse jaren zo tot zijn recht kwam. Ik mis dat land. Daar zal het wel op neerkomen.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis.