Het obstakel voor de linkse overwinning

De Europese verkiezingen komen er aan en in Rotterdam werd daar een internationaal congres van socialisten over gehouden. Geopend door oud-minister Jan Pronk die als ooggetuige vertelde over de historische samenwerking van de PvdA met de PPR, een van de voorlopers van GroenLinks, in het kabinet Den Uyl. Dat was in de jaren '70 maar het leek over nu te gaan. De Club van Rome had toen net het alarmerende rapport uitgebracht over de toekomstige leefbaarheid van de planeet. De afgrijselijke Vietnamoorlog woedde en in tal van Europese landen was sprake van een dictatuur of dreigde die. Andere tijden maar dezelfde strijd.

In die jaren '70 werd de PvdA de grootste partij. Gaat dat weer lukken, met hulp van GroenLinks? Ik ging naar het congres om te horen hoe ze dat willen aanpakken. Of Pronk een advies had? "Je moet niet alleen luisteren naar de mensen maar ook leiden."

De meeste daklozen die nu op straat leven, zijn Oost-europese arbeidsmigranten die gedumpt zijn door de bedrijven die hen hierheen hebben gehaald, constateerde leider Frans Timmermans tegen het einde van een gloedvolle speech waarmee het congres werd afgesloten. Het vatte de situatie goed samen, zoals ik die ook opmaakte uit de andere verhalen. De 19e eeuw is aan een come back bezig. De toekomst van gewone mensen is ongewis, arbeiders raken rechteloos, de ongelijkheid neemt met de dag toe.

De stemming is onderhuids bedrukt op het congres van de Europese Socialisten en Democraten zaterdagmiddag op de bovenste verdieping van het Groothandelsgebouw in Rotterdam. De vrees overheerst dat het allemaal nog erger gaat worden. Begrijpelijk. Extreemrechts dreigt bij de komende Europese verkiezingen op 6 juni grote winst te gaan boeken. En alsof dat al niet rampzalig genoeg is tonen de centrumrechtse partijen de bereidheid met ultrarechts samen te werken. Oftewel, wat Nederland overkwam na de laatste verkiezingen, dreigt nu ook in de EU te gebeuren.

Timmermans waarschuwt. De conservatieven en conservatief liberalen denken dat ze extreemrechts kunnen sussen door er mee samen te werken maar ze gaan er zelf aan. “Kijk, naar Italië, daar is centrumrechts inmiddels van de kaart geveegd.” De twee grote partijen ter rechterzijde daar zijn allebei ultrarechts. “Ultrarechts haat een samenleving waar iedereen dezelfde rechten heeft.” Daarom frustreert het zo dat centrum en rechtse democratische partijen er mee in zee gaan. Dat maakt alles anders. Het is daardoor bij deze verkiezingen niet langer een gewone politieke strijd, waarbij het gaat om verschillen in opvattingen, nee de democratie zelf staat op het spel.

Timmermans wijst op de nostalgie waar extreemrechts zich graag aan laaft. “Nostalgie is als wijn. Het is prima om er nu en dan een glaasje van te drinken om je even lekker te voelen. Maar zij krijgen er nooit genoeg van en werken het fles na fles naar binnen. Dan gaat het mis. Dan raak je de weg kwijt. Als je wilt weten waar het uiteindelijk toe leidt moet je naar Rusland kijken. Dat is wat zij bewonderen.”

Even daarvoor heeft GroenLinkser Bas Eickhout samen met de socialistische Spitzenkandidat Nicolas Schmit symbolisch de Berlijn-verklaring ondertekend, de plechtige belofte na de verkiezingen niet samen te werken met extreemrechts. De christendemocraten van de Europese Volkspartij weigeren daar hun handtekening onder te zetten. Von der Leyen is de Europese Yesilgöz.

De socialisten trekken in Nederland samen op met de groenen. Want dat is de andere ramp die op ons afkomt: de klimaatcrisis. Timmermans legt uit hoe socialistisch klimaatbeleid goed is voor de laagbetaalden. Door te investeren in drastische energiebesparing in de volkshuisvesting worden de energienota’s verlaagd. Het oplossen van de wooncrisis en het bestrijden van de klimaatcrisis kan zo hand in hand gaan.

Timmermans gaat ook de migratie niet uit de weg. Bedrijven die draaien op onderbetaalde arbeidsmigranten mogen wat hem betreft vertrekken. Zijn slachthuizen de toekomst die we willen? Zijn distributiecentra de toekomst die we nodig hebben? Wat zijn partij betreft niet.

In de Kamer moet Timmermans zijn draai nog vinden maar hier glorieert hij. Strijdbaar. Hij spreekt vol lof over de studenten die protesteren tegen de oorlog in Gaza. Natuurlijk, geweld bij protest moet afgekeurd worden maar hij is er trots op dat jongeren in actie komen vanuit een rechtvaardigheidsgevoel. “Ik ben er helemaal klaar mee dat mensen die kritiek hebben op het beleid van de Israëlische regering voor antisemiet worden uitgemaakt.” De zaal barst uit in applaus.

Eerder heeft ook spitzenkandidaat Nicolas Schmit zich positief uitgelaten over de protesten tegen het Israëlisch oorlogsgeweld. Ze doen hem denken aan de demonstraties tegen de Vietnamoorlog. En ja, natuurlijk veroordeelt hij ook de massamoord op 7 oktober. En de oorlog tegen Oekraïne.

Strijdbaar zijn ook andere sprekers, zoals de Franse senator Melanie Vogel die aanhaalt hoe ze in Frankrijk het recht op abortus in de grondwet hebben gekregen zonder dat links de meerderheid heeft. “Als feministen zich verenigen is niets onmogelijk.” Die grondwettelijke verankering is overigens geen overbodige luxe. Waar extreemrechts aan de macht komt, zoals in Italië loopt het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen gevaar.

Er vallen me een paar dingen op. Hoewel het gaat over Europa wordt het bij geen van de sprekers saai. De tijd vliegt deze middag als het ware voorbij. Dat is wel eens anders geweest. Het wordt ook niet ingewikkeld, waar Europese verkiezingscampagnes anders ook nog wel een door geplaagd worden. Tenminste als je even wegdenkt dat dit een bijeenkomst is van de PvdA, dat die een lijst vormt met GroenLinks, maar dat de kandidaten straks over twee fracties worden verdeeld omdat de partijen in Europees verband nog gescheiden zijn. Kniesoor die daar op let. De betogen snijden hout en voor iemand bij wie het hart links zit komt het allemaal verstandig en overtuigend over. Je zou hier mee moeten kunnen winnen. Toch krijg ik niet het idee dat ik hier bij een partij zit die denkt dat ze de verkiezingen gaan winnen. Een jubelstemming ontbreekt.

Het mag allemaal interessant en verstandig klinken maar het probleem dat ik voel wordt aangestipt door Radmila Šekerinska, partijleider uit Macedonië. Extreemrechts drijft op angst, zegt ze. En wij hebben altijd gedacht dat we angst kunnen bestrijden met informatie. Met feiten. Met fact checks. "Maar zo werkt het niet. Wat we missen is een verhaal waar je in kunt geloven. Daar zijn we de voorbije jaren slecht in geweest."

Dan neemt Timmermans het woord en vertelt dat verhaal. Overtuigend, gepassioneerd. Doortimmerd, excusez le mot. En realiseer ik me dat Šekerinska niet helemaal gelijk heeft. Het probleem zit niet in het verhaal, want dat kun je bedenken, onderbouwen en schrijven. Timmermans levert het bewijs. Hij vertelt het uit z'n hoofd.

Het probleem is dat er te weinig mensen naar willen luisteren en dat iedere poging het te vertellen makkelijk overstemd wordt. Zoals een prachtig theaterstuk makkelijk verwoest kan worden door een schreeuwerd in de zaal. Als politiek theater is, is dat nu het probleem. En meteen ook het verschil met de jaren '70 van Pronk.