Het ligt aan de kiezer

De opkomst van extreemrechts wordt constant toegeschreven aan het falen van linkse politiek. Zeker nu, met de winst van Trump, moet progressief/links het helemaal ontgelden. In de vele beschouwingen wordt echter een factor buiten beschouwing gelaten. De kiezer zelf.

Bij de traditionele partijen die in het centrum  van de macht opereren, is al decennia een verval te zien in aantallen leden en kiezers die zij aantrekken. Ondanks dat deze partijen toch vaak hun standpunten proberen af te stemmen op de heersende moraal en opvattingen. Nieuwe partijen worden meestal als issue owner gezien, waardoor de traditionele partijen alsnog verlies lijden. Het wordt dus tijd om de ontwikkelingen vanuit de andere kant te beschouwen. De langzame maar zekere verandering bij de kiezer in standpunten en opvattingen. De levensfase van mensen is daarbij van grote invloed.

Sociaal versus individualistisch.
Kort na WOII werd er stevig afscheid genomen van individualistische opvattingen van voor die tijd. In de jaren 20 en 30 waren er nauwelijks arbeidsrechten, rechten voor vrouwen en kinderen ontbraken. De nasleep van WOII zorgde voor een sterke stimulans van betere sociale omstandigheden en sociale rechten. De verzorgingsstaat werd opgebouwd. Ook op ethisch gebied werden grote stappen genomen.

De eerste generatie [nu gepensioneerd] huldigen vaak nog die opvattingen. Maar latere generaties, babyboomers vooral, zijn langzaam verschoven naar meer individualistische opvattingen. De babyboomers zijn nu de 60 gepasseerd. Zijn bezorgd over hun woning, pensioen en laatste jaren van hun werkzame leven. De veranderingen in de maatschappij doen daarbij dreigend aan.

Ook het opleidingsniveau speelt hier een rol. Het aantal hoog opgeleiden is sterk toegenomen en de lagere klasse, arbeiders, verdwijnt steeds meer naar de achtergrond. Ook al wil de hoger opgeleide zich qua ethische standpunten progressief opstellen, in maatschappelijk oogpunt is deze weinig sociaal meer. Dat zie je vooral bij de achterban van VVD en deels D66 terug.

Conservatief versus progressief
Veranderingen zorgen bij veel mensen tot terughoudendheid. De drang om te behouden wat men heeft. Externe invloeden worden dan snel afgewezen. Van de progressieve opvattingen uit hun jeugd is weinig overgebleven. Want veel waar voor ze streden, is waargemaakt. Partijen die inspelen op dat verleden en het behoud daarvan, krijgen snel weerklank. De oudere kiezer van nu, is compleet vergeten waarvoor hij/zij in de jaren 60-70 demonstreerde.

Nationalistisch versus internationaal
Het zijn ook vooral jonge kiezers die een internationale blik en opvatting hebben. Zeker in deze tijd van het internet. Reizen, internationaal studeren etc. Dat is aan de oudere generaties niet meer besteed. Misschien nog eens een reis na hun pensionering. Maar niet vanwege de verbreding van hun blikveld. Nee, eigen haard is goud waard voor de oudere generatie. De oudere generatie is dan ook minder geïnteresseerd wat er speelt in het buitenland. We hebben genoeg aan onze eigen problemen. En ook hier leidt dat tot een conservatieve instelling waarbij het buitenland of buitenlanders, als bedreigend worden gezien.

Sociale markt versus neoliberaal
40 jaar neoliberaal beleid heeft ook een duit in het zakje gedaan. Tot die tijd werd samenwerken, samen opbouwen als het belangrijkste beschouwd. Het land moest worden opgebouwd. Het neoliberalisme van Reagan/Thatcher, in Nederland van Lubbers, zorgde voor een ommekeer. Men werd geacht zelf de broek op te houden. Niet meer afhankelijk van de Staat. De vrije markt zou voor iedereen zorgen. Gesubsidieerde instellingen als ruifvreters dienden geprivatiseerd te worden. Het sociale van na WOII werd in rap tempo afgebroken als te kostbaar en onnodig. Dat heeft zijn weerslag gevonden in de opvattingen van vele kiezers. Hulpbehoevenden worden snel als lastig en duur gezien. Ieder voor zich werd het nieuwe adagium. In dat kader bleven echter veel kiezers verweesd achter omdat zij niet in staat waren zichzelf te ‘redden’. Het neoliberalisme creëerde een nieuwe elite.

Verjonging versus vergrijzing
Naarmate mensen vorderen in hun leeftijd en hun levensfase veranderd, veranderen ook hun opvattingen. De veranderende demografische samenstelling mist daar zijn invloed niet. Was in de jaren 60-70 het aantal jongeren nog groot en goed in balans met het aantal ouderen. Nu domineert de oudere generatie. En daarmee ook hun opvattingen en standpunten, die in de loop der jaren zijn veranderd. De sterke progressieve invloeden, die je vooral bij jongeren ziet, werden steeds minder dominant en speelt nu een ondergeschikte rol. 

Atheist versus gelovige
Waar je ook staat qua opvattingen over religie. Religie had altijd een bindende rol binnen een gemeenschap. Veel sociale opvattingen vind je ook terug binnen de verschillende religies. Belang van gezin, gemeenschapszin, samenhorigheid. Met het onkerkelijken van de maatschappij is ook dit bindmiddel langzaam verdwenen. Meer en meer worden mensen op zichzelf teruggeworpen. Van gemeenschap naar ieder voor zich. Iets wat je ook ziet bij de jongere generaties die steeds minder kerkelijk is en steeds individualistischer opstelt.

Leiderschap
Veel van de veranderingen in de afgelopen decennia hebben voor linkse partijen niet gunstig uitgepakt. De verzorgingsstaat was opgebouwd, de ‘verheffing’ van de arbeider ‘voltooid’, veel progressieve standpunten verwezenlijkt en de klassieke achterban werd steeds kleiner.

Daardoor is de kiezer langzaamaan vervreemd van de klassieke linkse standpunten. Het linkse gedachtegoed wordt al snel als betuttelend ervaren. En de kiezer die juist baat heeft bij een sociaal beleid is afgehaakt. Niet omdat links geen duidelijk verhaal heeft, maar omdat ook die kiezer na decennia van neoliberaal beleid, niet meer in de traditionele linkse uitgangspunten geloofd als oplossing voor zijn/haar eigen problemen.

Toch is er een contradictie in dit alles. Juist extreemrechtse partijen flirten openlijk met sociale standpunten. Daarmee tonen zij aan dat het sociale gedachtegoed alles behalve achterhaald is. Maar de kiezer heeft een duidelijk andere opvatting gekregen wat voor persoon of groep dat kan waarmaken.

In turbulente tijden wenden mensen zich sneller tot autoritaire leiders in plaats van partijen die consensus zoeken. Dat een autoritaire leider een dubieuze achtergrond of verleden heeft, doet weinig ter zake. De kiezer is geen lid meer van de gemeenschap, maar een politiek consument geworden. Wie beloofd dat hij snel de problemen zal oplossen, bedreigingen uit de weg ruimt en zich vooral richt op zijn eigen kiezers, heeft een grote aantrekkingskracht. In welk rechtsstatelijk gesternte dat plaatsvindt, is voor de kiezer ook van ondergeschikt belang. De [achtergebleven] kiezer is egocentrisch geworden. En dat matcht niet met linkse/progressieve politiek.