Het is weer zover: ambtenaren willen bij je tijdlijn

Je hoort op het moment overal dat we in Nederland terugkeren naar ‘normaal’. Als we om ons heen kijken lijkt dat best te kloppen. We zitten weer op terrassen alsof corona al is uitgeroeid, veel mensen doen heel boos over homohaat nu het weer buiten Nederland gebeurt, en de Tweede Kamer had laatst zelfs weer meer bonje met Wilders dan met Baudet. Oh ja, en kabinet Rutte III probeert er weer stilletjes een wet door te drukken die ons recht op privacy flink kan schenden door burgers op grote schaal te bespioneren met alle gevolgen van dien. Ahh, nog een stroopwafel erbij en dat Hollandse gevoel is weer compleet.

Oké, even zonder cynisme, wat is er aan de hand? Het ministerie van Justitie en Veiligheid heeft een nieuw wetsvoorstel : de ‘Wet verwerking persoonsgegevens coördinatie en analyse terrorismebestrijding en nationale veiligheid’. Erg versimpeld geeft deze wet de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) de mogelijkheid om op brede schaal onschuldige Nederlandse burgers online te volgen en te bespioneren. Uit onvrede over de wet en de manier waarop deze wordt behandeld hebben Amnesty International, Bits of Freedom, Open State Foundation, Vrijschrift en Waag een gezamenlijk statement gemaakt.

Dit wetsvoorstel is namelijk niet onomstreden. Niet alleen is dit niet de eerste keer dat de overheid zoiets probeert (Sleepwet iemand?), maar dit wetsvoorstel komt nog geen drie maanden nadat NRC rapporteerde dat de NCTV op grote schaal haar boekje te buiten ging en de privacy van vele Nederlandse burgers schond. NRC: ‘[De NCTV] heeft in strijd met de wet jarenlang privacygevoelige informatie over burgers verzameld en verspreid. Ook volgen medewerkers met nepaccounts op sociale media in het geheim honderden politieke campagneleiders, religieuze voormannen en linkse en rechtse activisten.’

NCTV is dus flink over de grens gegaan. Is deze wet dan misschien bedoeld om heldere kaders te stellen om te voorkomen dat dit kan blijven gebeuren? Nou, nee. Sterker nog, hij lijkt vooral bedoeld te zijn om de illegale acties van de NCTV te legaliseren. De wet lijkt zo breed en algemeen geformuleerd dat de NCTV na de invoering van de wet doodleuk op de oude manier verder kan gaan: zonder goede controle, zonder heldere grenzen en met bevoegdheden die eigenlijk helemaal niet bij de NCTV horen te liggen.

Kan ik dit alles met zekerheid zeggen? Nee, en dat brengt me gelijk bij het andere probleem van dit wetsvoorstel: de consultatieperiode. Of beter gezegd, het gebrek daaraan.

Consultatie Het wetsvoorstel is opengesteld voor consultatie. Dat betekent dat het voorstel wordt gepubliceerd op www.internetconsultatie.nl en dat burgers, bedrijven en organisaties hun mening erover mogen laten horen. De termijn die normaal geldt voor consultatie is vier weken. Dat staat gewoon vast: je kunt dit helder en simpel teruglezen op de website van de Rijksoverheid. Dit wetsvoorstel is op 23 juni online gezet. Wanneer is de deadline om te reageren? 30 juni. Ten tijde van publicatie: morgen.

In plaats van de vastgestelde vier weken aan te houden krijgen we in totaal slechts vijf werkdagen om te reageren. Als je dit leest heb je waarschijnlijk nog één dag. Vanzelfsprekend is vijf werkdagen niet genoeg tijd voor professionals en andere geïnteresseerden om het wetsvoorstel te lezen, te analyseren, een oordeel te vellen, deze uit te werken en die in te dienen. Ik ben geen jurist, dus het is lastig voor mij om het hele wetsvoorstel zelfstandig te beoordelen, maar zo krijg ik ook geen kans om me in te lezen in wat juristen en privacy experts er van vinden. Het gezamenlijke statement van Bits of Freedom e.a. zegt het het beste: ‘Een constructieve reactie [op het wetsvoorstel] kunnen we alleen geven na een grondige bestudering. Daarvoor zijn vijf werkdagen niet alleen niet genoeg, ze zijn een schoffering van de tegenmacht.’

Eerlijk is eerlijk, een ministerie is niet verplicht consultatie te vragen. Het ministerie had ook dit wetsvoorstel zonder consultatie direct naar de Kamer kunnen sturen. Maar met deze absurd korte termijn vraag ik me haast af waarom ze de moeite nog hebben genomen om wel consultatie te vragen. Vijf werkdagen is niet genoeg tijd voor organisaties om inhoudelijk te kunnen reageren, en dat weet het ministerie natuurlijk ook. Het lijkt haast alsof die consultatie puur voor de bühne is geopend, zodat demissionair minister Grapperhaus bij elke kritiek uit de Kamer terug kan vallen op ‘ja maar er was een consultatie en daar is geen bezwaar gemaakt!’. Tot zover met die nieuwe bestuurscultuur overigens.

Spionage Nu kun je zeggen dat dit één wet is, maar het valt in een patroon. Moeten we nog eens terugdenken aan de Wiv 2017, beter bekend als de Sleepwet? Die wet was ook bedoeld om overheidsinstanties meer bevoegdheden te geven om burgers te bespioneren, ook volgens de makers om terrorisme te bestrijden, en de overheid probeerde die er ook vlug en onopgemerkt doorheen te duwen. Toen heeft een actiegroep het gelukkig gezien en een actie voor een referendum opgezet (wat toen nog kon). Er kwam flink protest tegen de wet, met gegronde bezwaren – waaronder van experts – dat de wet te ver ging en niet goed zou functioneren. Het kabinet en de betrokken instanties (de AIVD en MIVD) wuifden die kritiek weg als paranoïde onzin, en hebben de wet na het referendum alsnog (met verwaarloosbare aanpassingen) doodleuk in- en uitgevoerd. En wat gebeurde er? De wet functioneerde niet goed, de AIVD en MIVD gingen aan de lopende band hun boekje te buiten, en de wet moest worden aangepast.

We moeten dit soort wetten en procedures serieus nemen. Laten we bovenal niet vergeten dat grootschalige dataverzameling en -analyse door de overheid zonder heldere kaders of controle al vaker tot grote problemen heeft geleid. De problemen bij de uitvoering van de sleepwet zijn een helder voorbeeld, maar denk ook aan bijvoorbeeld het toeslagenschandaal.

Bezwaar Dit wetsvoorstel en de behandeling ervan zijn een grote middelvinger naar ons recht op privacy en meningsuiting op internet, de zorgen die veel burgers na de stapels met blunders van de overheid hier terecht over hebben, en alle Nederlanders die met mooie praatjes over ‘nieuwe bestuursculturen’ aan het lijntje worden gehouden. Daarom dien ik op deze laatste dag voor de deadline wel mijn bezwaar in. Ik dien bezwaar in tegen de schending van privacy en online vrijheid van meningsuiting die deze wet potentieel kan vormen, en tegen het feit dat de wet niet de volledige consultatieperiode van vier weken heeft gekregen, waardoor ik niet de tijd heb kunnen nemen om mij verder te verdiepen en mijn mening beter vorm te geven.

Hecht jij waarde aan je privacy en je vrijheid op internet? Maak dan ook bezwaar, en maak je zorgen kenbaar. Vind jij het belangrijk dat de overheid transparant en conform de wet handelt? Maak dan ook bezwaar, en benadruk dat de overheid zich aan haar eigen richtlijnen moet houden. Als genoeg mensen zich uitspreken kunnen we misschien zelfs een verlengde consultatieperiode van de vier weken krijgen, zoals het hoort.

Dit is één wet, maar het is een onderdeel van meerdere veel bredere patronen. Patronen tegen online privacy, tegen online vrijheid en tegen de openheid en transparantie die bij de overheid zou komen en zou moeten zijn. Die patronen kunnen alleen worden doorbroken als we als burgers laten weten dat we loze woorden en rechtenschending niet pikken. Dus dien een reactie in en laat van je horen. Je hebt tot 30 juni.

Lees het wetsvoorstel en dien een reactie in: https://www.internetconsultatie.nl/terrorismebestrijding