Het is tijd voor excuses van de mannen met baarden

Nooit in de geschiedenis is er een Joods-orthodoxe leider geweest die is opgestaan en heeft verklaard: mea culpa, voor het door ons aangerichte leed bij individuen – zeker bij vrouwen – door onze machtsstructuren en eeuwenoude, allesbepalende, religieuze regels. 

Mea culpa voor het leed op de korte termijn in het leven, bijvoorbeeld door een veroorzaakt gebrek aan zelfbeschikking. En leed op de lange termijn in het leven en in de levens erna, door bijvoorbeeld transgenerationele, destructieve patronen. Leed dat is aangedaan door een gebrek aan lucht, reflectie en zelfreinigend vermogen. Kortom, mea culpa voor menig mensenrechtenschending.

Mea culpa voor het feit dat we mensen gevangen hebben gehouden in hun zijn, functioneren en denken door zaken te presenteren als de absolute waarheid, maar die in werkelijkheid fluïde of zelfs twijfelachtig zijn. Mea culpa voor de rigide leefstructuren die we bedacht hebben. Niet alleen om eeuwen geleden kinderen en vrouwen in bescherming te nemen, maar ook uit eigen en niet-integere belangen. Bijvoorbeeld om de gemeenschapsmachine draaiende te houden. Mea culpa voor koste wat het kost controle over mensen willen houden en daarbij angst in te boezemen. 

Nooit in de geschiedenis heeft iemand publiekelijk de verantwoordelijkheid genomen om dit uit te spreken. In de afgelopen paar jaar hebben we meer excuses aangehoord dan ooit tevoren. Excuses voor diverse soorten oorlogsverleden of het slavernijverleden bijvoorbeeld. Maar waar blijven de ‘baarden’ met hun excuses? Waar blijft: We kunnen beter doen, beter zijn en beter vooruit? We willen beter. We zijn bereid tot beter. 

Niemand die het tot nu toe van hen publiekelijk heeft geëist. Ik vrees dat ik de eerste ben die dit doet en die bovendien meteen maar zelf namens alle gemeenschapsleiders van door de hele geschiedenis heen excuses aanbiedt. Tot leiders behoren evengoed de stam- en familiehoofden.

Ik realiseer me dat de meerderheid van die mannelijke leiders nooit zou willen dat ik het doe. Dat de meerderheid me zelfs de mond zou willen snoeren, me zou willen vervloeken dan wel zich nog eens flink in hun graf zouden omdraaien. Als ze dat allemaal zouden kunnen. Maar ik doe het. Als vrouw. Als vrijdenker. Als humanist. Als persoon die deels gevormd is door dit soort daders. Ook al hoef ik het eigenlijk niet te doen.

Voor kopstukken van andere geloven geldt hetzelfde. Aangezien ik met mijn Joodse afkomst (geboorte)recht van spreken heb als het gaat om de Joodse wereld, is dat mijn vertrekpunt. Daarbij heeft het Jodendom ook de basis gelegd voor een aantal religieuze smaakjes die later in andere geloven zijn ontstaan, zowel met alle variatie aan prachtige en humane basisprincipes als met alle gruwelijke mechanismen van dien. 

Let wel: God is niet verzonnen door de Joden. Die bestond daarvoor al. Mensen hadden zelfs vele goden. De basis die Joden toen gelegd hebben, is ook niet per se volledig verrot. Daarom kan ik spreken van sommige ‘prachtige en humane basisprincipes’ die verrijkend zijn voor het individu en het collectief. Maar ergens zijn er zogenaamde profetische, oftewel machtslustige (ook machtswellustige ja) en psychopathische, mannelijke leiders opgestaan, die zichzelf bijna tot god hebben verklaard en zo mensen hebben meekregen. 

Een poppenkast is voor vele individuen makkelijker dan zelf diep en vrij nadenken. Makkelijker dan in hun kracht te gaan staan en zelf een passende plek in te nemen, niet een plek die hen door de leiders en anderen wordt toegewezen. Makkelijker dan ergens voor knokken en een hoop verliezen. Makkelijker omdat het ondanks de nadelen nu eenmaal nog net enigszins leefbaar is door de bijkomstige voordelen. Makkelijker doordat mensen daarmee echt schijnen te denken dat ze het enige juiste doen. Zo draaien ze constant mee in het gemeenschapsrad. Laat mensen denken dat ze speciaal of uitverkozen zijn door bij de groep te horen en dat alles daarbuiten ongunstig afwijkt of zelfs verderfelijk is en ze blijven echt wel in de pas lopen. 

Ik geloof dat we beter kunnen dan dat en dat er iets veel mooiers op ons te wachten staat. Dat kan de secularisatie zijn waar we al bekend mee zijn, of iets dat nog volledig in de maak is. Op veel fronten hebben we qua ontwikkeling nog lang niet het eindstation van rust en optimalisatie bereikt.

Ondertussen zijn de feiten echter niet mooi. De ‘baarden’ in kwestie leven en handelen voort zonder excuses, geweten en consequenties voor hun daden. Sterker nog, ze gaan rustig door, anno nu, zonder dat ze ‘gepakt’ worden. 

De reden dat ik nu publiekelijk opsta en mea culpa roep terwijl ik dat niet hoef te doen, is omdat ik uiterst pessimistisch gesteld ben over de aankomende tijd. Ik denk dat we vanuit de civiele maatschappij veel te naïef zijn ten opzichte van dit soort leiders. De mannen binnen de gesloten religieuze milieus gaan die excuses niet bieden. Ze hebben daar geen baat bij, op mogelijk een aantal uitzonderingen na vanuit de jongere generaties (ultra-)orthodoxe mannen. 

Het zijn de vrouwen die het gaan doen, die letterlijk gaan corrigeren wat door deze mannen door de eeuwen heen is stukgemaakt. Maar zelfs dan zullen we merken hoe hardnekkig ook sommige (ultra-)orthodoxe vrouwen aan het uiterste eind van het spectrum kunnen zijn. Daar zal het bekende krabbenmandmechanisme bij verbleken. Daarom vraagt zo’n correctie om een hoop dappere vrouwen en om massaal, interreligieus support tussen al die vrouwen van verschillende milieus onderling. 

Dat is de voornaamste reden waarom ik bijvoorbeeld in juni 2022 heb bijgedragen aan het jaarlijkse evenement van de Gemeente Rotterdam rondom schadelijke traditionele praktijken. Of waarom ik letterlijk honderden verhalen van anderen uit de meest uiteenlopende religieuze milieus heb bestudeerd. Concreet voorbeeld: het verhaal van Halime die werd uitgehuwelijkt aan haar neef in een religieus Turks milieu, opgetekend in het boek Ongeschreven Tradities. Haar verhaal is net zo goed mijn verhaal. Haar strijd is net zo goed mijn strijd… Alleen samen kunnen we het aangaan.

Mea culpa, mea culpa. Dat is wat er moet klinken om de eindeloze herhaling van de geschiedenis te doorbreken. Een bewust en een voor de (ultra-)orthodoxe leiders sprekend gebaar. Mea culpa, mea culpa: zo klop ik verder met mijn vuist op mijn borst tot het zal klinken, met tranen in de ogen en bezorgdheid in mijn brein.

cc-foto: Johnny Silvercloud