Het is juist normaal dat het vaccineren zo traag op gang komt

Professor Roel Coutinho, arts en microbioloog van faam, is verbijsterd over het feit dat heel Europa aan het vaccineren is maar Nederland niet. Hij deed die uitspraak maandagavond bij Nieuwsuur. Tegelijk stelde hij vast dat een doortimmerd advies van de Gezondheidsraad om met ouden van dagen en andere risicogroepen te beginnen door Hugo de Jonge alleen maar van de hand is gewezen omdat hij dat niet voor elkaar krijgt. En dat, zo verzuchtte de professor, terwijl Nederland toch zo’n goed georganiseerd land is.

Hier maakte hij een basale fout. De meeste Nederlanders gaan daar nog steeds zonder meer van uit, maar het is al lang niet meer het geval.

Coutinho’s vergissing is een beetje het gevolg van de vaderlandse nationale mythe die we er nog steeds op dagelijkse basis krijgen ingepompt: we zijn een klein land maar we hebben het met ons allen beter voor elkaar dan de rest van de wereld. Daarom staat iedereen ook te popelen om hier te komen wonen in dit overbevolkte, volle, kleine kikkerlandje waar men terecht zo jaloers op is. Dat is de luchtspiegeling, de werkelijkheid ziet er al tijden anders uit.

De eerste signalen werden rond de eeuwwisseling al zichtbaar met twee spectaculaire rampen: de cafébrand in Volendam en de ontploffing van een vuurwerkfabriek middenin een Enschedese volkswijk. We hadden altijd gedacht dat zulke rampen zich in Lima of Bangkok voordeden maar niet in ons land van verstandige regels en veiligheidsvoorschriften, uitgevoerd door competente en onkreukbare functionarissen. Dat was een danige misrekening zoals het ook een misrekening bleek dat het zogenaamd voortreffelijk toezicht op banken een financiële crisis kon voorkomen. Integendeel, de briljante ondernemers die de banken leidden, hadden hun ondernemingen door casinobeleid – vooral met buitenlandse hypotheken – bijna naar de ondergang geleid. Alleen een acuut ingrijpen onder leiding van minister van Financiën Wouter Bos kon een volledige ineenstorting van de economie voorkomen. Prijs: de zwaarste crisis sinds die van 1929.

Er deden zich meer fiasco’s voor. De aanleg van de Hoge Snelheidslijn ging met grote vertragingen en enorme budgetoverschrijdingen gepaard. Datzelfde gold voor de Noord-Zuidlijn van de Amsterdamse metro. Onlangs werd duidelijk dat de NS er nog steeds niet in slaagt een betrouwbare dienst te onderhouden tussen Amsterdam en Brussel. Budgetoverschrijdingen en vertragingen leken de norm te zijn geworden bij grote infrastructurele projecten in Nederland, zoals bijvoorbeeld bleek uit de ombouw van het spoorlijntje tussen Rotterdam en Hoek van Holland tot een metro.

Onberaden maatregelen onder de kabinetten Rutte leidden tot een woningnood die volstrekt vergelijkbaar is met die direct na de bevrijding in 1945, toen een derde van de huizenvoorraad was verwoest. Bij het realiseren van maatregelen in het kader van het milieubeleid keerde de wal het schip in de vorm van rechterlijke uitspraken die de regering dwongen ernst te maken met haar eigen beleid. Dat leidde tot de stikstof- en de CO2-crisis, die bij elkaar de nieuwbouw bijkans de nek omdraaiden en de bestaansbasis onder vele boerderijen leek weg te slaan.

Bij de Belastingdienst kwam het toeslagenschandaal boven water, uitsluitend dankzij het ijveren en de volharding van twee hardnekkige Kamerleden. De overdracht van de jeugdzorg aan de gemeentes leidde tot een snelle verslechtering van de kwaliteit. Ook de ouderenzorg – ooit de trots van Nederland – leed  onder vergelijkbare maatregelen. Het aantal daklozen is de afgelopen tien jaar ruim verdubbeld. Dik een miljoen mensen leven onder de armoedegrens. Het schuldenbeleid werkt averechts evenals maatregelen om op de arbeidsmarkt het aantal flexbanen en tijdelijke contracten te verminderen. Het had een haar gescheeld of de strijdkrachten moesten afstand doen van hun tanks en bij gebrek aan munitie tijdens oefeningen “Pief, paf, poef” roepen. De overheid betaalde miljarden aan het ene mislukte ICT-project na het andere in tal van sectoren. Automatisering leidde maar al te vaak niet tot verbetering van de kwaliteit maar tot chaos. Zo wordt de politie sterk in zijn effectiviteit belemmerd door falende ICT. Dat is niet het enige probleem bij deze essentiële overheidsdienst die sterk leed onder slecht doordachte reorganisaties, bijvoorbeeld het instellen van een nationale politie. In 2019 moest burgemeester Aboutaleb van Rotterdam constateren, dat voor het doen van aangifte over kleine zaken – die niettemin een zeer grote impact hebben op de slachtoffers – soms een wachttijd gold van drie weken.

Een belangrijke groeisector is ondertussen de handel in en de productie van allerhande drugs. Politie en Openbaar Ministerie brengen soms spectaculaire zaken voor de rechter maar slaan in feite geen deuk in een pakje boter. De eerste kenmerken van een narcostaat worden zichtbaar.

Een kwart van de vijftienjarigen heeft onvoldoende lezen geleerd om brieven en teksten van enige omvang juist te kunnen interpreteren, een ruime verdubbeling in twintig jaar. Op school vindt de helft van de leerlingen lezen maar flauwekul. Uit het hoofd leren rekenen trouwens ook met navenant resultaat. Ook het onderwijs verkeert in een crisis.

De afgelopen decennia hebben de landelijke, de provinciale en de gemeentelijke overheden erg veel specifieke deskundigheid afgestoten omdat het kostenefficiënt zou zijn die van geval tot geval in  te huren. Hieraan lag de misvatting ten grondslag dat het besturen van ondernemingen en overheidsdiensten een vak apart is dat je met een academische opleiding bedrijfs- of bestuurskunde wel aan kunt. Stadskantoren, provinciehuizen en ministeries gingen zich bezig houden met “regie”, “aansturen” en “marktmeester zijn”. Zo werden zij producenten van richtlijnen en voorschriften die in de wereld van de dagelijkse praktijk vooral tot hoofdbrekens leidden. Professionals in onderwijs, gezondheidszorg en andere sectoren zagen zich overladen met administratieve lasten en de verplichting om hun werkzaamheden tot in detail te verantwoorden op grond van criteria die duidelijk niet door ter zake deskundigen waren ontworpen. Men schermt zich net als bedrijven met – vaak genoeg  “geoutsourcete” – telefooncentrales, computerformulieren en zogenaamde communicatieadviseurs van de burgerij af. Net als bij de aangiftebalies van de politie zijn er nog vele wachtenden voor U.

Een heel bijzonder geval is de bestuurlijke mishandeling van de aardbevingsslachtoffers in Groningen die ondanks grote bedrijvigheid van overheid en duurbetaalde adviseurs volledig in de steek gelaten worden. De in gang gezette energietransitie loopt ondertussen door ondoordachte daadkracht overal tegen grote praktische problemen aan zoals bijvoorbeeld in de proeftuin Purmerend al afdoende bleek.

De gezondheidszorg piept en kraakt als zich om welke reden dan ook landelijk enkele duizenden patiënten meer melden dan te doen gebruikelijk. Dit komt door een aantal “hervormingen”, die zijn doorgevoerd onder het motto efficiency. Onlangs nog legde De Groene in een goed gedocumenteerd artikel uit hoe het Ministerie van WVS van een gerenommeerd vakdepartement is verworden tot een hinderpaal

Het is in het licht van dit alles niet vreemd maar juist heel vanzelfsprekend dat het toedienen van covid-vaccins maar traag op gang komt. Het is de normaliteit van Nederland. Roel Coutinho heeft ongelijk: Nederland is geen goed georganiseerd land. Al lang niet meer.