Erdogans 'onpartijdige' media

Tijdens een ramadan-maaltijd in Istanbul liet de president van Turkijke Recep Tayyip Erdogan zich kritisch uit over de media. Die dienen zich volgens hem eerlijk, onpartijdig en volgens de regels van het beroep te gedragen. Want daar schort het aan volgens Erdogan: “Helaas zien we al vele jaren ernstige propaganda en vooral ook desinformatie rond het nieuws.” De lezer moet weten dat Erdogan een speciale definitie van het begrip ‘onpartijdig’ hanteert. Kranten die nauw aan de regerende AKP zijn verbonden (Yeni Safak, Yeni Akit, Star en Sabah), verdienen het presidentiële keurmerk van ‘onpartijdig’, omdat ze Erdogan nagenoeg kritiekloos verdedigen en in talloze opzichten als zijn spreekbuis fungeren. Wanneer een krant een onafhankelijk redactiebeleid volgt, en het waagt kritiek te hebben, kan die volgens Erdogan nooit ‘onpartijdig’ zijn. Hij acht zijn beleid boven iedere twijfel verheven, waardoor hij kritische kanttekeningen als tekenen van vooringenomenheid en kwaadaardige intenties interpreteert.

Verder zei Erdogan: “Ik zie geen verschil tussen hen die hun krantenkoppen verkopen op instructie van een terroristische organisatie, en zij die met een pistool in hun hand naar de bergen gaan.” Met ‘bergen’ bedoelt Erdogan de Koerdische PKK. Hij deed alsof kranten die aansluiten bij het ideaal van de PKK over autonomie voor de Koerdische gebieden, zoals Özgür Gündem, nog bestaan. De werkelijkheid leert dat die zijn opgeheven en dat de medewerkers ervan worden vervolgd. Het leek bijna alsof Erdogan dat vergeten was.

Erdogan haalde ook weer eens ‘de wens van de natie’ van stal: “Niemand kan de nationale wensen ontkennen en zich boven het volk plaatsen.” Wat is de ‘wens van de natie’? Dat is de wens van hen die bij de stembus op Erdogan stemmen. Bij het referendum van 16 april, waarbij beslist werd over de invoering van een presidentieel systeem, was dat een krappe 52 procent, verre van de gehele natie dus. De ruime 48 procent die niet met hem meegaat behoort voor Erdogan simpelweg niet tot de natie. Dus hebben de media waar die grote minderheid door wordt vertegenwoordigd volgens hem ook geen recht van spreken. Dat recht is er alleen voor de ‘onpartijdige’ media aan zijn kant. Met dergelijke kromme gedachten kan hij volhouden dat zijn beleid onbetwist is.

‘geen journalisten, maar propagandisten voor terrorisme’ Veel media waarvan de ‘onpartijdigheid’ tekortschiet zijn er overigens niet meer. Want naast Koerdische kranten en TV-kanalen werden in het afgelopen jaar ook veel linkse media, en media behorende tot de beweging rondom imam Fethullah Gülen verboden verklaard. “Wat we vrijheid noemen is niet ongelimiteerd, daar zijn beperkingen aan verbonden”, zei Erdogan. Heel veel beperkingen weet de wereld ondertussen. Zo veel dat mediavrijheid in Turkije eerder uitzondering is dan regel. De journalisten in Turkse gevangenissen kunnen daarover meepraten. Dat zijn geen journalisten, maar propagandisten voor terrorisme, houdt Erdogans AKP vol. Keer op keer blijkt dat argument echter geen stand te houden. Een recent voorbeeld gaat over Gökmen Ulu, correspondent in de stad Izmir van de krant Sözcü.

Vakantieadres Erdogan Vorig jaar deed Ulu wat wereldwijd heel veel journalisten doen. Hij trachtte het vakantieadres van het staatshoofd te achterhalen. Toen hij ontdekte dat Erdogan in een hotel te Marmaris verbleef kwam dat op de website van Sözcü te staan. Ulu had echter de pech dat Turkije kort daarna werd overvallen door een poging tot staatsgreep, waarbij een groep militairen de aanval openden op het hotel in Marmaris, om Erdogan te ontvoeren dan wel om te brengen. Deze samenloop van omstandigheden kwam Ulu vorige maand op arrestatie te staan. Naast hem werden ook de websiteredacteur van Sözcü Mehida Olgun en de eigenaar van de krant, Burak Akbay, aangehouden. De volgende dag protesteerde Sözcü, met een bizarre, volledig blanco editie van de krant. Ulu, Olgun en Akbay wordt verweten dat zij informatie over Erdogans verblijfplaats doorspeelden aan de coupplegers. ‘Steun aan een terroristische organisatie, zonder lidmaatschap’ staat er in de aanklacht. Die aanvulling ‘zonder lidmaatschap’ is om te beginnen al merkwaardig. De ‘terroristische organisatie’ waar justitie het over heeft, de door de regering voor de couppoging verantwoordelijk gehouden Gülen-beweging, kent namelijk geen officieel ledenregister. Lidmaatschap is dus sowieso niet aan de orde.

De zaak rammelt De zaak tegen Sözcü rammelt aan alle kanten en tart iedere logica. Als genoemde redactieleden de coupplegers bewust wilden helpen met gegevens over Erdogans verblijfplaats, hadden ze dat dan niet via een e-mail of ander persoonlijk bericht gedaan? Dat ze de informatie op een voor iedereen toegankelijke website plaatste maakt de beschuldiging ongeloofwaardig. Het is ook verre van logisch dat de coupplegers een krant nodig hadden om te achterhalen waar Erdogan uithing. De aanklacht tegen de coupplegers bevestigt ook absoluut niet dat het aldus ging. Daarin wordt gesteld dat de informatie over Erdogans verblijfplaats afkomstig was van diens assistent, de tot de samenzwering behorende Kolonel Ali Yazici. Dat maakt de vermelding ervan op de website van Sözcü tot een irrelevante bijkomstigheid die geen vervolging rechtvaardigt. Het is ook zeer onwaarschijnlijk dat redactieleden van Sözcü de samenzwerende Gülenisten sowieso van dienst wilden zijn. Sözcü volgt de principes van Mustafa Kemal Atatürk, de grondlegger van de Turkse Republiek. Dus ook Atatürks strikte secularisme, dat lijnrecht staat tegenover de islamistische oriëntatie van de Gülen-beweging. Het ontbreekt volstrekt aan banden tussen Sözcü en de Gülen-beweging.

Braziliaanse neef Erdogans ‘onpartijdige’ media dachten daar echter wel even een mouw aan te kunnen passen. De daarbij gehanteerde middelen, waarbij klinkklare leugens niet worden geschuwd, zijn stuitend. Zo werd over Sözcü-columnist Saydi Öztürk beweerd dat zijn neef een vertegenwoordiger is van de Gülen-beweging in Brazilië. Terwijl een familieband op zich natuurlijk al niets voorstelt als bewijs, presenteerde Öztürk ook nog eens informatie uit het bevolkingsregister waaruit naar voren komt dat hij helemaal geen neef heeft! Bovendien heeft Öztürk diverse boeken op zijn naam staan waarin hij kritiek leverde op de Gülen-beweging en de daardoor begane streken. Een daarvan verscheen in een tijd waarin de AKP nog nauw met de Gülen-beweging samenwerkte en iedere waarschuwing daarover in de wind sloeg.

Fotoshop Niet alleen columnist Öztürk, maar de hele krant is kritisch op de Gülen-beweging. Maar dat kon Erdogans ‘onpartijdige’ kranten er niet van weerhouden om te schrijven dat Sözcü-eigenaar Burak Akbay aan een onderwijsinstituut van de Gülen-beweging in Zwitserland studeerde. Dit werd eveneens als onwaarheid ontmaskerd. Erdogans ‘onpartijdige’ media zijn echter voor geen kleintje vervaard. De daartoe behorende krant Sabah plaatste een foto waarop Sözcü-eigenaar Akbay te zien is in gezelschap van Gülen. Hier dachten ze bij Sabah indruk mee te maken. Maar er werd al snel bewezen dat het hoofd van Akbay op het lichaam was gephotoshopt van Ekrem Dumanli, de voormalige hoofdredacteur van de vorig jaar op last van de overheid opgeheven Gülen-krant Zaman.

Massahysterie Als de Sözcü-kwestie iets haarfijn aantoont is het wel dat de AKP de couppoging van vorig jaar gebruikt om critici te neutraliseren die niets met de Gülen-beweging of de praktijken daarvan te maken hebben. Dat laatste is beangstigend. Maar nog griezeliger is dat ‘de natie’ de meest oppervlakkige leugens in Erdogans ‘onpartijdige’ kranten zonder meer slikt. Zelfs ontmaskering van het bedrog leidt daar niet tot twijfels of vragen, omdat leugens beschouwd worden als acceptabel middel om de vijand te bestrijden. Iedere aantoonbare waarheid van die vijand wordt echter zonder enige overweging als leugen verworpen. Deze dubbele blindheid is kenmerkend voor massahysterie. De geschiedenis leert waar dat toe kan leiden…