Het intellectueel apartheidsregime van de coronamaatregelen

De coronabestuurders worstelen met het maatregelenpakket. De gereedschapskist is nagenoeg leeg, de vaccintoevoer stokt en het maatschappelijk verzet groeit. Op dit speelveld van ongemak moet iemand de schuld toegeschoven krijgen waarom het maar niet wil lukken om het virus onder controle te krijgen. En wie is de schuldige? De burger. Als wij ons maar aan de coronaregels hadden gehouden, dan was zelfs een avondklok niet nodig geweest.

In het Kamerdebat over de avondklok stond dan ook de vraag centraal hoe de politiek de ongehoorzame burgers beter in het coronagareel kan krijgen. Dus deponeerden Kamerleden allerlei communicatie-ideetjes. Het koor der gedragswetenschappers, die met virologen en medisch-wetenschappers de solisten zijn in het corona-wetenschapsorkest, werd aangeroepen. Als de orakels van de waarheid. Het vertrouwen in deze wetenschappelijke discipline is groot. Ze zijn niet voor niets de specialisten van het menselijk gedrag.

We leven in tijden waar wetenschapskritiek uit den boze is. Dus het is een gewaagde onderneming om kritische kanttekeningen te plaatsen. Zelfs de meest basale vraag mag niet op de talkshows- en politieke tafels komen. Hoewel die toch erg voor de hand ligt: wie zeggen de gedrags-wetenschappers eigenlijk wie ‘wij’ zijn?  Wie deze vraag wel stelt, is crisisexpert Gert-Jan Ludden in zijn recent verschenen boek Corona onthult systeemcrisis; een ontluistering voor de samenleving.

In dit boek, waarin Ludden de politieke vloer aanveegt met het corona-crisismanagement, doet hij een wonderlijke ontdekking. Hij dook in de gedragswetenschappelijke literatuur. Wat blijkt? Een hoge pet hebben gedragswetenschappers niet op over ‘wie wij zijn’. Volgens hen zijn we ‘leeghoofden’ die gevuld kunnen worden met gedachten en denkbeelden om zo tot gewenst gedrag te komen’.

Wie zich verdiept in de filosofische grondslagen van dit mensbeeld, komt uit bij de ‘dierlijke’ ‘Darwin-brein-mens’. Een mensbeeld dat ‘beplakt’ is met christelijke veren van de ‘zondige mens die geneigd is tot alle kwaad’. Met dit ‘weetje’ begrijpen we beter de suggestie van CDA-fractievoorzitter Heerma in het avondklokdebat om in de communicatie meer de nadruk te leggen op ‘angst’. Om zo het gewenste coronagedrag te forceren.

Nu is het wapen van angst in christelijke handen niets nieuws. Angst voor de duivel en angst voor de hel hebben menig gelovige weer in het christelijke kippenhok van goed gedrag geloodst. Burgemeesters, zoals Halsema en Aboutaleb, zijn ook liefhebbers van dit angstwapen. Zij baseren zich daarbij op gedragswetenschappers.

In Luddens boek laat hij één ervan aan het woord. Klinisch psycholoog Jan Derksen: ‘We zijn gewoon niet bang genoeg en daarom houden we ons niet aan de regels’. Weer andere gedragsdeskundigen, zoals gezondheidspsycholoog Andrea Evers, die met regelmaat haar ‘kunsten’ in de media vertoont, ziet met haar Darwin-oog grote overeenkomsten tussen honden en mensen. Net als honden moet het gewenste gedrag met straf en beloning worden afgedwongen. Uit Ludden ’s boek een Evert-citaat ‘Bij het creëren van gedragsverandering helpt sociale waardering’.

Maar wat nu als dit wetenschappelijk – christelijk – mensbeeld niet klopt? Opvallend genoeg, zo blijkt uit Luddens boek, heeft zelfs Het Genootschap van Burgemeesters (NGB) in een publicatie met de titel Als het op communiceren aankomt uit 2009(!) afstand genomen van het gedragswetenschappelijk mensbeeld. Daarin roept het Genootschap Burgemeesters op om hun inwoners niet als ‘leeghoofden’ te zien die met communicatie-interventies te bewerken zijn. Maar juist als ‘volwassen en zelfstandige burgers met hun eigen (informatie)positie’ die, volgens de Rutger-Bregman-docrine, ook nog eens deugen.

Wie de coronacommunicatie volgt en de repressieve uitspraken van burgemeester Bruls en Jorritsma van na dit weekend vernam, die weet: niets meegedaan. De vergelijking met de toeslagen-affaire ligt hier voor het oprapen. Ook daar is de kritische stem verpulverd onder het institutionele eigen-gelijk.

Over dit andere mensbeeld mag echter niet gesproken worden. Het is het taboeonderwerp en schept een intellectueel apartheidsregime. Deze keer niet op kleur, maar op mensbeeld. Wie dat andere mensbeeld op het coronatoneel zet, wordt er met het waterkanon van angst, censuur, superioriteitsdenken en schoffering van afgespoten. En met welk maatschappelijk gevolg? Een absurdistisch schouwspel van daderschap en overheidsschuld dat we uit de toeslagenaffaire goed kennen.

Eerst zelf het overheids-angst-en-schuld-wapen inzetten. Met als gevolg: meer depressies, angst en ander psychisch onheil bij burgers. Om vervolgens met de vermoordde Heerma-onschuld verder op in je betoog je grote zorgen maken over het geestelijk welzijn van burgers, om daarna in het slotstuk jezelf op te werpen als de reddende engel die ook dat gaat fixen. Tja, wat denk je dan als ‘volhoofd-burger’?