Het herinneren van de Holocaust

Het afgelopen weekend was er veel commotie vanwege de zoveelste vergelijking van PVV-voorman Geert Wilders met nazi-dictator Adolf Hitler. Veel mensen vinden deze vergelijking te ver gaan. Een van de aangevoerde redenen is dat hiermee de grootste misdaad van Hitler en de zijnen, de Holocaust, wordt misbruikt en gebagatelliseerd. De herinnering aan deze zwarte bladzijde in onze geschiedenis zou dreigen te verwateren. Maar aan dat herinneren zijn de afgelopen dagen nou juist weer erg weinig woorden gewijd. Daarom hier een pleidooi om de aandacht weer te verleggen van Wilders en Hitler naar het herdenken van de Holocaust en zijn overlevenden.

Van de Holocaust-overlevenden zijn er steeds minder onder ons. De mensen die  in de jaren ’40 ontsnapten aan hun eigen vernietiging tikken inmiddels minimaal de tachtig of de negentig aan. Laten wij de Holocaust-overlevenden in ons midden koesteren en in ieder geval ontcijferen wat er op te steken valt van deze oude mensen. Want over een tijdje is iedereen, die nog weet na te vertellen hoe zich de volkerenmoord op ons continent voltrok, verdwenen. Dan zijn we gedoemd tot het raadplegen van bronnen en beschikken wij alleen nog maar over corresponderende woorden en beelden. Nadien rest ons slechts de overlevering. Wellicht breekt dan pas het gouden tijdperk van de Holocaust-ontkenners aan. Laten we hopen dat het zo niet zal vergaan en de plicht op ons nemen om zorg te dragen voor een onberispelijke herdenking van de Holocaust.

Demystificeren Een pionier op het vlak van geschiedschrijving over de Holocaust was Raul Hilberg (1926-2007). Begin jaren ’60 van de vorige eeuw, na acht jaar volharden, werd zijn dissertatie en magnum opus The destruction of the European Jews uitgegeven. Deze sociaal-historische analyse van de vervolging sprak in academische kringen (en elders) niet tot de verbeelding. Men gaf er de voorkeur aan de Holocaust te herinneren als een duivelse praktijk an sich . Met Adolf Hitler en zijn demonische kompanen als de personificaties van het absolute kwaad in de voorhoede. Alsof met deze volkerenmoord het Kwaad (met een hoofdletter K) de geschiedenis had overstegen. In het werk van Hilberg vinden wij een eerste poging de Shoah te demystificeren. Hij was zich bewust dat zelfs een gebeuren als de Holocaust achteraf werd geconstrueerd.

‘The words that are thus written take the place of the past; these words, rather than the events themselves, will be remembered.’ 1)

Tot in dit nieuwe millennium leeft de neiging de Holocaust los te zingen van de geschiedenis voort.

Verbieden Aan de Singel in Amsterdam is The Totalitarian Art Gallery te vinden en aldaar verkoopt galeriehouder Michiel van Eyck historische uitgaven van Mein Kampf. Herman Loonstein, voorman van Federatief Joods Nederland, heeft aangifte tegen deze stand van zaken gedaan. In veel Europese landen is de verkoop en verspreiding van Mein Kampf aan banden gelegd en gecriminaliseerd. Hoewel sinds kort in Duitsland de publicatie van een ‘kritische’ versie gelegitimeerd is. Intussen wordt door surfers op het internet het oeuvre van Adolf Hitler veelvuldig gedownload. Toch blijven de apologeten der censuur er waakzaam op dat de verspreiding van het gevaarlijke boek in toom wordt gehouden.

Iedere wet is voor herziening vatbaar. Argumenten om een boek als Mein Kampf te verbieden, zijn talrijk, maar aannemelijk is dat het haatzaaiende karakter van het werk voor de pleitbezorgers van het verbod de doorslag geeft. Voor hen heeft de wet een soort van preventieve werking, om in het ergste geval te voorkomen dat iets als de Holocaust zich herhalen zal.

Opmerkelijk aan de voorvechters van zo’n verbod is dat zij zelden opkomen voor een volkomen censuur. Werkelijk weinigen zullen voorstander zijn van de totale vernietiging van het boek om het zodoende collectief uit het menselijk geheugen te wissen. Op z’n minst moet het boek toch gelezen kunnen worden door geleerden, of moet in herinnering te roepen zijn, welke absurde paden van de geest Adolf Hitler toentertijd heeft bewandeld.

Wie ontzeggen wij nu de toegang tot de geschiedenis? In het beantwoorden van deze vraag wordt vaak met twee maten gewogen. Een evenwichtig gedenken van de Holocaust begint met een eerlijk mensbeeld. Namelijk, dat van een mens die lering heeft getrokken uit het verleden en bij machte is om niet voor een tweede keer te vervallen tot in de barbarij. In die zin behoort Mein Kamp tot het curriculum van de geschiedenis.

1) Raul Hilberg, The Politics of Memory:The Journey of a Holocaust Historian (Chicago: Ivan Dee, 1996), 83

Volg Khalid Idmalek ook via Twitter