Het grote gelijk van De Wereld Draait Door

Voor De Correspondent schreef Micha Wertheim een leerzame analyse van het nu beëindigde kijkcijferkanon DWDD. Wertheim fileert op de hem bekende wijze de bewonderingscultus die er rond het programma heerst. Dat doet hij erg knap. Ik wil je voorstellen dat stuk eerst te lezen want hij heeft rake observaties.

Toch verliest zijn analyse een belangrijk aspect uit het oog en daarmee doet hij het wezen van DWDD tekort. En daarom schrijf ik dit stuk, waarvan ik nooit gedacht had dat ik het ooit zou schrijven.

Het is tricky om dat te doen want ik heb een klein stukje verleden met De Wereld Draait Door. Ik presenteerde ooit de allereerste aflevering (17 gasten in 45 minuten, ik heb in achtbanen gezeten die minder huiveringwekkend waren) maar al snel werd duidelijk dat mijn match met het programma ongeveer net zo geslaagd was als het laatste huwelijk van Pamela Anderson. Na drie maanden stopte ik, een ervaring rijker en een illusie armer. Dat kan gebeuren, je ontwikkelt jezelf alleen door dingen te doen waarvan je tevoren niet weet of je ze kunt. Al is het een aparte ervaring om dat te proberen terwijl er 2- tot 300.000 mensen toekijken. Dat waren indertijd de kijkcijfers.

Verder werk ik voor BNNVARA, dus je zou al snel de indruk kunnen krijgen dat ik mijn werkgever probeer te behagen met dit stuk. Je moet me maar vertrouwen als ik zeg dat dat niet mijn bedoeling is, al valt het me ook daarom ongemakkelijk om het te schrijven. Verder moet je weten dat ik aantoonbaar een groot fan ben van Micha Wertheim. Ik bewonder hem, al zeg ik dat natuurlijk met enige schroom, onder meer omdat hij met zijn shows troostende rondleidingen geeft door het doolhof van paradoxen die het menselijk bestaan kenmerken en waarin nooit iemand echt gelijk heeft. Wat ook zo is.

Wertheim bekritiseert het programma om de verslaving aan succes, oppervlakkigheid en minachting voor de existentiële waarde van kunst en cultuur. Die laatste waarde definieert hij met de mooie slotzin “de vraag of het gelukt is ook maar één iemand even te verzoenen met de krankzinnige wereld waarin we allemaal leven”.

Hij vindt DWDD vals omdat het programma gebruik maakt van cultuur om zichzelf relevantie toe te kennen maar er eigenlijk niet wezenlijk in geïnteresseerd is. Het is geen VPRO Boeken constateert hij, een vergelijking die zelfs de vele mensen die dat laatste programma nooit gezien hebben, zullen begrijpen.

Wertheim ziet dat natuurlijk scherp maar zijn gelijk strekt niet verder dan de grenzen van zijn eigen wereld en de vaardig geformuleerde kritiek bijt zichzelf in de staart. Het is bijvoorbeeld tekenend dat zijn reflectie er alleen maar toe doet omdat Wertheim zelf bekend is. Zo werken de media en hun publiek. DWDD is op dat principe gebaseerd. Bekendheid genereert aandacht, hoe stupide dat ook mag zijn.  “Je zult de kritiek krijgen dat je werkt voor een oppervlakkig programma,” waarschuwde mijn toenmalige baas toen hij me vroeg of ik DWDD wilde gaan presenteren. Ik antwoordde hem dat ik de term ‘oppervlakkig’ vond staan voor een gemakkelijke manier van oordelen.

Iedereen is nu gewend aan het als vanzelfsprekend ogende succes van DWDD maar 15 jaar geleden, toen het programma begon, was die zekerheid er absoluut niet. Sterker nog, het verhaal gaat dat toen de VARA het tijdslot kreeg toegewezen de andere omroepen met schadenfreude in hun handen wreven. Nu zou de VARA, die in hun ogen altijd de beste zendtijd kreeg toegewezen, wel eens zien hoe lastig het was om op een onvoordelig tijdstip te zitten. In de vooravond was het kijkerspubliek schaars en wie de tv aan had staan keek naar RTL Boulevard, een onneembare vesting. Een mislukking leek onafwendbaar.

Net daarvoor was TV3 geflopt. Een serieus cultuurprogramma, eveneens gepresenteerd door Matthijs van Nieuwkerk, waar zijn kwaliteiten niet tot hun recht kwamen. Ewart van der Horst, de man die ironisch genoeg ook RTL Boulevard had bedacht, kreeg de opdracht DWDD te maken. Hij was het tv-genie dat toegevoegd werd aan de sterke redactie en het bijzondere, enthousiasmerende talent van Van Nieuwkerk. Het resultaat is bekend.

Wertheim zet zich af tegen het feit dat De Wereld Draait Door alleen maar oog heeft voor wat een aura van succes en bekendheid om zich heen heeft. Dat is deels waar maar dat is juist onderdeel van de sandwichformule die het handelsmerk van de VARA was en nu van BNNVARA is. Om publiek kennis te laten maken met zaken waarvan ze niet weten dat ze zich er mogelijk voor interesseren verpak je de onderwerpen zo dat ze er wel kennis van nemen. À la de sandwich gezond die is uitgevonden omdat groenten belangrijk zijn maar niemand een los blaadje sla bij z’n boterham met kaas wil.

Toen DWDD startte, keek iedereen die de tv aan had staan naar RTL Boulevard waar ze alleen maar de roddels over sterren kregen voorgeschoteld. Slechts een handvol kijkers nam kennis van de ‘betere’ cultuur via TV3. Dat sloot aan bij de eeuwige verdeling, cultuur voor de elite die er al bekend mee is, plat vermaak voor de onwetende massa. Het behoort tot de progressieve, of laten we zeggen linkse, idealen om door die barrière heen te breken.

Dat was het doel van De Wereld Draait Door en daar is het programma op niet eerder vertoonde wijze in geslaagd. Het programma heeft succes bezorgd aan waardevolle initiatieven die dat anders nooit zo hadden weten bemachtigen. Ik keek er zelf te weinig naar om er nu een opsomming van te kunnen geven – om een bekende DWDD-filosoof te parafraseren: succes is zeg maar niet zo mijn ding – maar ik ken er wel een: De Correspondent, het medium waar Wertheim zijn kritiek ontvouwt voor een waarschijnlijk instemmend knikkend lezerspubliek.

Had oprichter Rob Wijnberg zijn plan voor De Correspondent destijds gepresenteerd bij VPRO Boeken in plaats van DWDD dan hadden slechts heel weinigen nu het stuk van Wertheim gelezen. Dat heeft niets te maken met de inhoud ervan maar met de manier waarop je iets onder de aandacht weet te brengen. Door nieuwsgierigheid te wekken met superlatieven bijvoorbeeld, door enthousiasme te kweken met het tonen van bewondering. Aandacht trekken was in alle opzichten de specialiteit van DWDD, hoe oppervlakkig dat ook mag lijken. De weg naar de diepte begint nu eenmaal aan de oppervlakte.

Wat rest is dat het natuurlijk erg is dat VPRO Boeken niet meer bestaat. Daar heeft Wertheim volkomen gelijk in. En dat zeg ik zonder het ooit gezien te hebben.