Het grootste gemis in Nederland anno nu is het ontbreken van inclusief leiderschap

“Verschrikkelijk. Morgen gaat mijn stem naar Eden Golan. #ESF24 #Eurovision2024. Willen mensen het #songfestival politiek maken? Dan maken we het politiek.”

Een doorsnee tweet van een doorsnee politieke leider in Nederland, standpuntenland anno 2024. Het is Caroline van der Plas en ze reageert op de solidariteitsdemonstratie met vermorzelde Palestijnse burgers in Gaza van mensen die tegen deelname van Israël aan het Eurovisiesongfestival in Zweden zijn. Een twitter-offensief. Terwijl de onderhandelingen voor een nieuw kabinet al maanden duren en naar verluidt een fragiele finale fase bereiken, is de leider van een van de onderhandelende partijen druk bezig met twitteren over het Eurovisiesongfestival. Goed voorbeeld doet volgen, slecht voorbeeld helaas ook. Wat verwacht je van de kleinste en de minst ervaren partij aan de onderhandelingstafel voor een nieuw kabinet als de grootste partij aan tafel de eenmanspartij is van Geert Wilders die zich politiek vooral onderscheidt door zijn twitterkanonnades?

Donkere tijden in ons land, vooral omdat het ontbreekt aan senioriteit en wijsheid in leiderschap. En vooral, omdat er een tekort is aan inclusief leiderschap, in de tijden dat we als samenleving zoekende zijn naar een nieuw elan en spelregels voor samenleven.

Ik schuif bovenstaande tweet niet naar voren om ‘m te veroordelen of om Caroline van der Plas te kleineren. Ik citeer haar hier omdat ik het exemplarisch acht voor de verwarring die heden ten dage rondwaart in ons land over wat leiderschap inhoudt.

In tegenstelling tot het heersende cliché is ons land niet verdeeld in twee polen. Er zijn vele conflictzones met wisselende coalities en opposities. We leven in een land dat intens op zoek is naar een manier om zichzelf te herdefiniëren, ons wij-gevoel van nieuw betekenis te voorzien, en de eigen relatie met de wijde wereld te herzien.

Een zoekend en onzeker tijdperk levert vele vormen van tegenstrijdige antwoorden op de vraag op wat ons bindt op verschillende maatschappelijke thema’s. Het roept niet alleen discussies en debatten op, maar ook demonstraties en burgerlijke ongehoorzaamheid, een groot goed in een liberale democratie overigens. En ja, er zijn ook conflicten. Het meest recente en veelzeggende voorbeeld rondom het Israël-Palestina-beleid betreft het conflict tussen enerzijds het kabinetsstandpunt en anderzijds de mening van een grote, groeiende en geëngageerde groep burgers, van studenten, schrijvers en kunstenaars, tot aan ambtenaren, en in het bijzonder ambtenaren met de nodige kennis van het ministerie van Buitenlandse Zaken.

Dergelijke conflicten over wat ons als land in deze te doen staat, zijn wezenlijk. Ze vallen niet te sussen of weg te polderen. We moeten ze aangaan, maar dan graag met open vizier en begeleid door leiders die wel een notie hebben van inclusief leiderschap.  

Eerlijk is eerlijk, volgens mij is er ook geen andere weg dan diep door deze conflicten heen te gaan. We moeten onze onenigheid aan de orde stellen, in plaats van elkaar, en vooral het minderheidsstandpunt, monddood te willen maken. Dat geldt voor tal van kwesties. Of het nu om de klimaatcrisis gaat, gender-vraagstukken, medicalisering van onze maatschappij en de rol van Big Pharma, omgaan met culturele diversiteit, immigratie en asiel, of om ons Israël-Palestina-beleid (dat laatste is vol is van symboliek, over ons zelfbeeld, onze gedeelde identiteit, aan alle kanten, en daarmee ook zo emotioneel en vertroebeld).

Ik heb in deze conflictueuze tijd wel alle vertrouwen in de institutionele fundamenten van de liberale democratie. Misschien heb ik hierin meer vertrouwen omdat ik als oud-vluchteling aan den lijve heb ondervonden hoe anders het er in een niet-liberale democratie aan toegaat.

Als ik mij wel ergens ernstig zorgen over maak, dan is het vooral over het gebrek aan kennis en kunde onder onze zittende leiders om te kunnen omgaan met zich manifesterende verschillen en verscheidenheid, laat staan wezenlijk om te kunnen gaan met conflicten. Wat er echt ontbreekt is inclusief leiderschap.

Polarisatie is in hedendaags Nederland veelal het perverse gevolg van een leiderschapsstijl waarbij de drang naar “eenstemmigheid” wordt verward met het streven naar “saamhorigheid”. Diversiteit, in denken, in identiteit en in gedrag, staat niet gelijk aan conflicterende verhoudingen. Maar door het gebrek aan kennis en kunde om de conflicten in goede banen te leiden koerst diversiteit wel richting destructieve botsingen.

In deze sombere dagen in Nederland heeft gebrek aan inclusief leiderschap en de drang tot eenstemmigheid tot totale verstoring van saamhorigheid geleid. Zogenaamde politieke leiders staan achter de microfoon vooral voor de bühne te oreren. Ze willen hun achterban pleasen ten koste elke minderheid die een ander geluid laat horen.

Waar men met krachttermen ("tuig", etc) strooit en flink wil wezen, scoren, op jacht naar krantenkoppen met de eigen naam erin, moet ik vaak denken aan het onderstaande wijze en urgente citaat van een ware inclusieve leider, over het type leiderschap dat we zo dringend nodig hebben, maar dat oh zo schaars is anno nu in Nederland:

"We shall have to create leaders who embody virtues we can respect, who have moral and ethical principles we can applaud with enthusiasm that enables us to rally support for them based on confidence and trust. We will have to demand high standards and give consistent, loyal support to those who merit it." - Martin Luther King, Jr. in juni 1967.