Het grensvlak tussen satire en fake news

Er is een groot verschil tussen de ontvangst van mijn satirische stukjes via mijn (sociale) netwerk en op Joop. Mijn eigen achterban ziet de grap meestal vanzelf – en vindt die soms wel, soms niet geslaagd. Bij Joop zijn meer mensen die erin trappen, dat wil zeggen de satire aanzien voor reële berichtgeving. Sommigen zien de grap daarna alsnog, anderen worden boos. Immers, als je de grap niet ziet, blijft er weinig over dan waardeloos fake news.

Dat weet ik uiteraard. Ik weeg het bijvoorbeeld af als ik besluit een politicus onder eigen naam op te voeren of een pseudoniem te kiezen. De ene keer drijft het verhaal verder weg van het plausibele dan de andere keer. Maar juist door zo dicht mogelijk bij de waarheid te blijven, bijt de satire het hardst. Een goedmoedige Speld-grap is leuk, maar juist als het waar had kunnen zijn, biedt satire inzicht in de cynische werking van de politiek. Ze maakt expliciet wat impliciet blijft. Ze maakt hondenfluitjes hoorbaar.

Letterlijk Neem het stuk Lockdown is schuld asielzoekers van een paar dagen geleden. De lezer krijgt meteen in de eerste alinea een absurditeit voor de kiezen, namelijk dat een verkiezingsstrategie in een regeringsnotitie zou staan. Een notitie die bovendien hardop zegt wat politici alleen denken, dat ze zondebokken nodig hebben om hun falen te verdoezelen. Maar wie daaroverheen leest komt vanzelf in het schemergebied tussen werkelijkheid en verzinsel.

De 7,5 jaar waarbinnen alle ziekenhuisbedden naar statushouders gaan is een verwijzing naar een ‘grap’ van VVD-Kamerlid Daniel Koerhuis over sociale huisvesting. ‘Tijdelijke en sobere oplossingen’ is een frase uit een motie die hij hierover indiende. De quote van Hoekstra komt bijna letterlijk uit een lezing die hij in 2019 gaf, de kenmerkend nietszeggende reactie van Kaag is een bestaande tweet. De quotes van Wilders en Thierry zijn zelf bedacht, maar wel geheel in stijl, met het stopwoordje ‘knettergek’ en de onnavolgbare redering met bestudeerde gewichtigdoenerij.

De laatste quote van het stuk is ook verzonnen (vandaar dat ik Koerhuis niet onder eigen naam heb opgevoerd). De afsluiter vat samen hoe het werkt: de waarheid doet er niet toe, het gaat erom wat je mensen kunt laten geloven. En migranten ergens de schuld van geven lukt eigenlijk altijd. Bij de woningbouw kwam Koerhuis er uiteindelijk niet mee weg, maar waarom niet nog een keer proberen?

Verwarring Waarom zou je dit soort stukken schrijven als je er verwarring mee zaait? Ten eerste natuurlijk simpelweg omdat er veel mensen zijn die ze leuk vinden. Ten tweede omdat er altijd een diepere boodschap achter de absurditeit zit. In bovenstaand voorbeeld de schaamteloosheid van rechtse politici, de machteloosheid van de linkse en de lafheid van het midden.

Maar bovenal, moet je maar stoppen met satire omdat het een tweede leven kan krijgen als fake news? Ik dacht het niet. Sterker nog, ik hoop eerder op het tegenovergestelde , dat mensen rare berichten vanzelf gaan aanzien voor satire. Een wereld vol fake news vraag om meer satire, niet minder. Liever verwarring tussen realiteit en scherts, dan tussen realiteit en misleiding.