Het genot van vloeken

Mijn vader gebruikte een prachtig arsenaal aan inmiddels verouderde vloeken. Sapristi, Sapperloot, Sakkerju, Nondeju, Sodeju. Enfin van die krachttermen die men zelden meer hoort. Want dat waren het: krachttermen. Zo onschuldig ogend op papier, zo stevig werd de betekenis als ze op de juiste manier werden uitgesproken. Met kracht dus. Nu was mijn vader verbaal niet sterk dus voor dergelijke mensen is de vloek een prachtig compact communicatiemiddel. Met één woord druk je je gemoedstoestand en je overduidelijke mening uit.

Taal, het levend organisme. Woorden komen en gaan, maar de stevige vloek zal altijd bestaan. Of dat in elke taal het geval is zou wel eens een interessant, diepgaand taalkundig onderzoek kunnen rechtvaardigen. Misschien leven er nog ergens diep in de jungle natuurvolkeren die elkaar met gesnoef en gesnuif van repliek dienen. Wellicht bestaan er zelfs vloeken die door alle taalbarrières heen zijn gerold en mondiaal worden gebezigd. En dan niet een leenwoord als ‘sapristi’ maar volledig op zich staande krachttermen

Wat zou het prachtig zijn als het niet uitmaakte of je nu op de Kurfürstendamm stond of op de Champs-Élysées maar dat iedereen bij een luid ‘Godverdomme!’, of equivalent dus, om zou kijken en het nog verstaan ook. ‘De schreeuw’ is natuurlijk sowieso een aandachttrekker van jewelste. Stemverhef duidt op onraad, paniek, ruzie. Emoties die in klank in elk geval universeel zijn. Maar nu die inhoudelijke betekenis van de vloek. ‘Verdomme’, nondeju, godverdegodver zijn allemaal duidelijk herleidbaar naar het vervloeken van de schepper. Etymologisch zijn eigenlijk de meeste echte vloeken dat.

Uitwerpselen, shit, merde, scheisse, doen het ook goed, alhoewel in onze taal dan weer als toevoeging. Waar de begrippen los van elkaar tot het keurig Algemeen Beschaafd Nederlands behoren daar wordt de samenstelling een heuse vloek. Stront-jong/kerel/vent, Klote-zooi/troep/wijf, de combinaties zijn oneindig. Merkwaardig bijverschijnsel is dat de vloek/kreet ons altijd laag-bij-de-gronds voorkomt. Een vies woord of een gewoon woord zou toch dezelfde neutrale reactie moeten oproepen, maar dat is geenszins het geval. Alleen al het uitspreken van de bekende drieletterwoorden is genoeg om fijngevoeligen diep te kwetsen.

Een heuse club van verontruste christenmensen verenigde zich in ‘De Bond tegen Vloeken’. “Wordt geen naprater” was een bekende slogan die jarenlang reclameborden van velerlei kunne ontsierden. In vet viltstift zag ik daar eens ‘Dat doen christenen toch zelf ook?!’ onder gekrabbeld. Scherp gezien. Intrigerend is echter de onbegrijpelijke intentie die aan deze Bond ten grondslag ligt. Het verbieden van een krachtterm die feitelijk instinctief en volledig ongestuurd uit ons brein naar boven borrelt. Vermoed men daar de vinger van de duivel? Roept een christen die met een hamer op zijn duim slaat keihard “Jezus redt!”? Dat lijkt mij een boeiende gewaarwording.

De raadselachtige vloeken zijn mij het liefst. Sapristi, Sapperloot, Sakkerju, als kind dacht ik dat mijn vader opzettelijk ‘buitenlands’ sprak om zaken, niet bedoeld voor kinder-oren, te verhullen. En hoe cultiveerde de Fransman zijn hulproep ‘Au Secours’! eigenlijk? Strikt genomen natuurlijk geen vloek doch een kreet waarbij geen verschrikt geluid klinkt maar een heus woord, waar ons ‘Help!’ schril bij afsteekt.

Waar haalt het mensenbrein in nood, bij pijn of woedetoestand de tijd vandaan een keurig woord te vormen in plaats van een oerkreet als ‘Aaarch!’ of ‘Oeegh!’ te bezigen. Hebben de christenen toch gelijk en gaat aangeleerd gedrag over oerinstinct heen? Zou een Fransman die van zijn keukentrapje afduvelt keurig ‘Au secooouuurs!, Aïeeeee’ roepen of toch een willekeurige klank als ‘Aaaarchh!’ uitstoten? God verhoede het experiment. Zelfs ons simpele ‘Au!’ weet diezelfde Fransman nog om te smeden tot het onverdraaglijk aanstellerige ‘Aïe!’ waarbij men de e uitstrekt als; Aaaijûuh!’. Op IJsland schijnt men iets te kreten dat klinkt als ’Éeei!’ op een bijna zangerige manier. Ook mooi.

Kreet, krachtterm en vloek zijn dus uitingen van een zeer complex biochemisch proces waar emotie en instinct het taalgebied in onze hersenen schijnbaar kapen. Bij een overpeinzing over het begrip vloeken kan uiteraard de naam van de legendarische kapitein Haddock niet onvermeld blijven. Zijn uitbarstingen doen ons, ondanks dezelfde woedende intentie, alleen maar schaterlachen. Basji-Boezoek, Anakoloeth, Ectoplasma, Pietje de Dood, Ongeletterde, Gifmenger, Zoetwater-Papoea, Goddeloze!. Zo heeft ons vloekende brein blijkbaar toch ook erg veel gevoel voor humor.

cc-foto: Justin Baeder