Het geboortehuis van Hitler, Joden en de bestrijding van antisemitisme

Het huis waar Adolf Hitler in 1889 in werd geboren in Oostenrijk, moet worden gebruikt voor politietrainingen op het gebied van mensenrechten. In 2016 kocht de Oostenrijkse overheid het gebouw in Braunau am Inn, dicht bij de Duitse grens, op grond van een onteigeningsopdracht na een langdurig geschil. In het najaar van 2023 moeten de renovaties in het huis starten, die naar verwachting twee jaar in beslag zullen nemen. Maar dit alles is een gruwelijk moreel dilemma, waar we op mondiaal niveau collectief in falen.

Sommige Oostenrijkers willen het huis afbreken waar Hitler in geboren is. Eerder besloot een commissie dat dat de beste oplossing is om te voorkomen dat het een ‘heilige plaats’ blijft voor neonazi’s. Tijdens de oorlog was het namelijk al een baken voor Hitler’s achterban.

Plaatsen fungeren overigens wel vaker als (zelfbenoemde) bakens, al helemaal vanuit de diverse religies. Op de één of andere manier bestaan er machtlustige, verheerlijkende en geschiedschrijvende, manipulerende en altijd mannelijke breinen, die bedacht hebben dat zelfopgelegde, heilige plaatsen – inclusief standbeelden, piramides, monumenten, tempels, voetbalstadia en andere vormen van architectuur – het opofferen van mensenlevens waard is. Van verbinding met elkaar. Van beschaving. Van humaniteit. En het zo klaar weten te spelen ook.

Maar goed, dat er nog veel nazi’s bestaan, is een gegeven. Daarmee zijn de zorgen rondom dit pand terecht.

Van ontkenning naar erkenning

Alleen gaat het afbreken van het huis gepaard met ontkenning. Van zes miljoen doden die daarmee onteerd worden, mogelijk uit de geschiedenis gegumd. Van het meest ondenkbare leed uit de nabije mensengeschiedenis, met name jegens Joden. Van beschadigingen waar de overlevenden van generatie op generatie mee worstelen, kan ik als insider die ‘eruit is gestapt’ onderstrepen. Afscheid genomen of niet, ‘ontkenning’ zou ik vervangen door ‘erkenning’. Want erkenning is sowieso regelmatig door de geschiedenis een probleem geweest voor Joden. En soms nog steeds.

Erkenning van hun inspanningen, harde werken, genialiteit, kennis, goede wil, bijdragen aan de maatschappij en van de Holocaust. Van hun bestaansrecht en van hun rechten. Jaar na jaar moeten Joden bijvoorbeeld in Nederland nog altijd rechtvaardigen waarom 4 mei hen toebehoort. En altijd op een gratievolle, politiek bewuste en bedreven wijze, zodat niemand een stok kan creëren (niet vinden, maar maken) om hen mee te slaan en hen te beschuldigen van zaken zoals uitsluiting van (het leed van) anderen. Erkenning toeëigenen om echt gezien te worden… Oef.

Zoals Michelle Obama zich niet lang geleden tijdens een interview met haar maatje Oprah Winfrey uitdrukte: “We're representing the truth of who we have always been. I cannot prove myself out of somebody else's mirror if they're choosing to see me in a different way. That cannot be my focus. Their poison can't be mine. Because some people out there, they will never see us. It will never be enough.” Ja. Dat.

Als ik even voor het gemak flink mag generaliseren, weten Joden niet anders dan dat ze altijd zaken moeten overdenken. Altijd blijven brengen in plaats van halen, wat Joden overigens heel graag doen. Ik ben ervan overtuigd dat dat in het DNA moet zitten. Altijd gedegen moeten handelen om geen misstap te begaan. Want voor ze het weten, hebben ze – op z’n populistisch uitgedrukt – stront aan hun broek. En ja, het is mijn geboorterecht om al deze uitspraken te doen.

Ik ben er ook van overtuigd dat de stress van het altijd maar goed moeten doen zelfs nog in het DNA zit van Joden. De biomedische wetenschappen zullen wellicht het allergrootste bewijs leveren om te kunnen erkennen, lang nadat al het tastbare bewijs zou kunnen verdwijnen. Maar ik ben er ook van overtuigd dat we naar een periode toewerken waarin we dit helen en niet meer willen of nodig hebben.

Erkenning, verandering en vooruitgang

Anderen vinden dat het geboortehuis van Hitler moet worden ingezet voor iets goeds in de wereld. Denk aan verzoening, of liefdadigheid. Maar het punt is nou juist dat de Oostenrijkse regering tot nu toe behoorlijk gefaald heeft in hun pogingen om extreemrechts toerisme te stoppen en er iets goeds mee te doen. Sowieso, om extreemrechts in te perken.

Ik vertaal die inspanningen als ‘slappe hap’ om onder ogen te komen wat zich in Oostenrijk heeft afgespeeld en onder de oppervlakte vandaag de dag nog te vaak afspeelt. Soms gerust boven de oppervlakte. Met andere woorden, wederom een kwestie van erkenning. Ik besef me maar al te goed hoe weinig kijk het collectief heeft op deze keiharde en uiterst trieste realiteit.

Alle barokke en Victoriaanse kunstuitingen in Oostenrijk voor lief, waar ik zo van houd. Ik zal dit land principieel nooit betreden, anders dan via reisvlogs op YouTube. Ik zal er nooit ook maar één cent aan uitgeven. Ik ga nog eerder op vakantie naar Duitsland dan naar Oostenrijk. Wrok tegengaan, begint immers bij erkenning, loopt door bij verandering en eindigt bij vooruitgang.

Eens was het huis een kinderdagverblijf voor mensen met speciale behoeften. In 2016 kreeg de eigenaar van het huis ongeveer een miljoen van de overheid voor de verkoop (katsjing). Je zou die vrouw maar zijn (ik noem haar naam bewust niet) en jezelf in de spiegel moeten aankijken. Als ik die vrouw zou zijn, zou ik er nooit geld voor hebben kunnen vragen en een andere regeling hebben getroffen voor mijn onderhoud als dat een probleem zou zijn, wat ik betwijfel. De één z’n dood… Ik voel hier vanuit moreel oogpunt niets anders dan walging bij. Wellicht ligt dat aan mij. Het is immers evengoed een oordeel.

Lang verhaal kort, nu wordt het geboortehuis van Hitler een centrum voor politietrainingen op het gebied van mensenrechten. Een aardige poging om tot iets goeds te komen, maar niet goed genoeg. Bovendien met risico’s voor de lange termijn.

We stonden erbij en keken ernaar…

Dat dit een gruwelijk moreel dilemma is, mag wel duidelijk zijn. Zoals vaker bij dit soort grijze gebieden zijn er verschillende belangen die in meerdere of mindere mate doorslaggevend zijn voor het juiste besluit. Grijze gebieden zijn vanuit diverse pijlers te benaderen (bijvoorbeeld aan de hand van Jonathan Haidt’s prachtige Moral Foundation Theory). Uiteindelijk willen we bij zo’n grijs gebied toewerken naar een uitkomst die op grote schaal zo rechtvaardig mogelijk is. 

Hoe rechtvaardigheid in elkaar zit, is een uitleg die te uitgebreid en complex is voor nu. Kort door de bocht vind ik dat we op mondiaal niveau collectief bij dit grijze gebied falen. Collectief, want we stonden er weer bij en keken ernaar… Daarmee vind ik de uitkomst per definitie niet rechtvaardig genoeg. Ook dat ligt wellicht aan mij.

Op grote schaal kan dat alleen als we de zes miljoen doden in ogenschouw nemen, niet de overlevenden en de generaties erna versus de huidige nazi’s. En aan kansberekening voor de toekomst moeten we ons maar niet wagen. We moeten slechts van de geschiedenis willen leren.

Het zit hem in twee zaken, namelijk in de aanpak van dit grijze gebied en in de assertiviteit vanuit de slachtoffers, te beginnen bij de Joodse wereld. Want als ik bij het laatste begin, in combinatie met een generalistisch besef van een frequent gebrek aan erkenning van Joden door de tijd heen, dan kan ik niks anders dan concluderen dat ‘wij Joden’ niet goed zijn in voor onszelf opkomen, in ons waarachtige slachtoffer- slash overwinnaarschap constructief inzetten en in knokken voor onze positie. Voor wie we echt zijn. Of nogmaals, zoals Michelle Obama het uitdrukte: “the truth of who we have always been”.

Jezus in plaats van terrorist of dictator

Daar waar ik allemaal andere groeperingen anno nu assertief voor hun groep en hun geschiedenis zie opkomen – woke of geen woke, zie ik Joden dit maar beperkt doen. Goed, we hadden Elie Wiesel. Die vond ik sterk. Nu hebben we onder andere Yad Vashem nog en andere initiatieven en stemmen. Doctor Edith Eger bijvoorbeeld. Of anderen, dichter bij huis en op kleinere schaal. Maar niets in vergelijking met wat zich momenteel vanuit andere groeperingen voordoet.

Zo vraag ik me bijvoorbeeld af of iemand van ‘mijn geboortegroep’ het in Nederland zou durven opbrengen om de staat aan te klagen inzake etnisch profileren, zoals mijn dierbare vriend Mpanzu Bamenga dat deed. Gedragen door ‘zijn groep’, door allen die zijn werk ondersteunen en natuurlijk door een persoonlijk verlies als motor van zijn strijd. En dan met dat lef winnen ook.

Overigens kunnen we erkennen dat Joden op collectief niveau nou niet echt de daders zijn van de ergste misstanden anno nu. Intern hebben we genoeg stront. Heus. Denk aan nepotisme, corruptie, belangenverstrengeling, oplichterij, cancelling, verraad, sabotage, dubbele gezichten, dwang en andere zaken onderling, al dan niet voornamelijk in de religieuze hoek (schadelijke traditionele praktijken) en van kleinmenselijk kinderspel tot existentieel meesterwerk.

Extern volgt er echter eerder een Jezus of een Einstein vanuit Joden, dan een terrorist of dictator. Ik ken ‘mijn geboortegroep’ anno nu. Dit piepkleine clubje mensen bouwt en verbindt graag op harmonieuze wijze, soms met een goed stel hersenen en een andere keer met een gezonde dosis humor, in plaats van vernielen en verdeeldheid zaaien. Joden anno nu doen graag gewoon ‘hun dingetje’ zonder anderen lastig te vallen. Leven en laten leven.

In dat opzicht vind ik Joden vergelijkbaar aan bijvoorbeeld Aziaten, die massaal emigreren en rustig hun leven leiden, verspreid over de hele wereld. Waarbij velen het gezinsleven omarmen, soms in combinatie met melancholische, sociaal-culturele (sukkelachtige), of religieuze belevingen.

Nou, Hitler en co. Wat een enge mensen zijn we dus. Of de moderne variant: echte buitenaardse reptielenbreinen inderdaad. Straks worden we nog AI-besturingsmechanismen voor werelddominatie, of pandemiecloaners. Zucht.

Mondiaal referendum

Dat brengt me op de aanpak. Bij zo’n grijs gebied rondom één van de ergste dictators uit de geschiedenis weegt het aspect ‘democratie’ uiterst zwaar mee. Democratie zou in dit verband empathie en commitment aan rechtvaardigheid betekenen, te beginnen jegens Joden.

Daarom zou er wat mij betreft slechts één juiste aanpak mogelijk zijn bij dit grijze gebied, namelijk een mondiaal referendum van bijvoorbeeld een week. Dit onder de groepen die behoorden tot de slachtoffers van Hitler – waar ze zich dan ook nu bevinden. Na een week zouden al die meningen uitmonden in een gefundeerde uitkomst, waarbij menselijkheid boven al het andere zou uitstijgen.

Dit is niet de realiteit. Slechts mijn diepe, vrije en kritische gedachten. Assertief genoeg om die publiekelijk kenbaar te maken, met de wens dat we naar zo’n realiteit toe gaan. Dat we elkaars bestaan zo in acht kunnen nemen, ongeacht de kwesties en betrokken groepen.

Het gevecht aangaan vanuit een internationaal tribunaal? Dan ga ik weer dieper in mijn Victoriaanse stoel zitten. De wereld zal het moeten doen met mijn woorden. Met hoe ik anderen vooruit help vanuit rechtvaardigheid. Wanneer ze niet alleen bij me komen halen, maar ook brengen – that is. Want voor mensen die alleen komen halen, ben ik opgebrand. Met lef.