Het fiasco van de avondklok past in een nieuw bestuurlijk patroon

Het geheugen van de mensen is kort. Niemand herinnert zich nog dat twee weken terug werkelijk alle professionals die iets met het leven op straat te maken hadden, waarschuwden tegen de avondklok. Ze zeiden om een Hoekstra te parafraseren: ‘Doe dat nou niet’. Dat was aan dovemansoren gericht.

De politiek wist in grote meerderheid dat deze maatregel behoorde tot – in het taaleigen van Mark Rutte – “de dingen die nodig zijn”. Dat krijgen we al een jaar of tien van hem te horen. De regering doet de dingen die nodig zijn. In heel veel gevallen is daarna het resultaat omgekeerd evenredig aan de gestelde doelen.

De gestrengheid van de belastingen trof niet de fraudeurs maar de onschuldigen. De hervormingen in de volkshuisvesting leidden tot een absoluut ongekende woningnood. Het verschuiven van de verantwoordelijkheid voor de jeugdzorg naar de gemeente leverde niet op dat jongeren sneller en efficiënter geholpen werden maar dat ze juist in de kou kwamen te staan. Dure hoofdpijndossiers bij de gemeente leggen dwong de colleges van B & W tot verhogingen van de lokale lasten die elke vermindering van de landelijke belastingen ruimschoots te niet deden. De ontmanteling van bejaardentehuizen resulteerde er niet in dat senioren nu fijn langer in hun eigen omgeving konden blijven, omringd door zorgende vrienden en familieleden, maar dat zij – opgesloten in hun appartement met structureel te weinig thuiszorg zaten te verkommeren. Het verminderen van het aantal ziekenhuisbedden en het bezuinigen op de GGD’s, in het kader van de efficiency, is er de oorzaak van dat de gezondheidszorg nauwelijks opgewassen is tegen onverwachte hobbels zoals een voor de meeste mensen niet dodelijke epidemie. In 2012 verkocht de toenmalige minister van Volksgezondheid Edith Schippers het Rijks Vaccinatie Instituut voor 35 miljoen euro aan een Indiase partij. In december verleden jaar voltooide haar huidige collega Tamara van Ark dit proces van privatisering door Intravacc, het voormalig Nederlands Instituut voor Vaccin Onderzoek, middenin de covidcrisis naar de markt te brengen. Het actuele gekloot rond AstraZeneca laat zien wat er gebeurt als je alle heil verwacht van marktpartijen.

Al deze maatregelen hebben, behalve contraproductieve gevolgen, nog een wezenlijk ding gemeen: de professionals, de vaklui met hun poten in het bluswater, waarschuwen er met klem tegen. De politiek luistert niet.

En nu dus de avondklok. Er is sinds het begin van de laatste lockdown in de avonduren niet zoveel beweging op straat geweest. Dinsdagochtend verscheen lijsttrekker Wopke Hoekstra in de ontbijtshow van WNL, waar hij het geweld van de afgelopen dagen een aantal malen ‘onnederlands’ noemde. Hij gaf Gerrit van der Kamp, de voorzitter van de Nederlandse Politiebond, een schrobbering. Deze had het namelijk gewaagd te verklaren dat de ongerichte straatagressie ook bepaalde maatschappelijke achtergronden had. “Je solliciteert niet naar een baan door bij een winkel een steen door de ruit te gooien”, toornde de bewindsman. De daders moesten de cel in, niet wegkomen met een taakstrafje. En de schade tot de laatste cent vergoeden.

Gerrit van der Kamp spreekt namens de professionals die de afgelopen nachten de kastanjes uit het vuur mochten halen. Hij is zo’n deskundige die onmiddellijk wordt weggezet als hij beleefd de vinger opsteekt. Zijn opmerking was absoluut niet bedoeld om het wangedrag van de afgelopen dagen, de diefstallen en de vernielingen, te vergoelijken. Hij had het over de achtergronden. Zijn leden zien dagelijks in de praktijk wat voor een samenleving er in Nederland wordt geschapen en dat dit soort uitbarstingen daarvan wellicht een bijproduct zijn.

Als zulke dingen in het buitenland gebeuren – bijvoorbeeld in de Parijse banlieues of de Amerikaanse ghettos – zijn de Nederlandse waarnemers en politici er als de kippen bij naar maatschappelijke oorzaken te wijzen. Zodra iemand met verstand van zaken op zo’n manier spreekt over rellen in ons eigen land, wordt hij meteen buiten de orde verklaard. De mythe van het Nederlands exceptionalisme, het drogbeeld dat wij het hier met zijn allen beter voor elkaar hebben dan in de rest van de wereld, mag niet ontmaskerd worden.

Die rellen van de afgelopen nachten zijn wel Nederlands. Althans zij zijn het geworden. Omdat het advies van professionals tegenwoordig in de hallen van de macht onmiddellijk verklinkt.

Voor het overige ben ik van mening dat de toeslagenaffaire in de publieke aandacht moet blijven.