Het erkennen van institutioneel racisme is stap één naar verbetering

Afgelopen week hadden Tweede Kamerleden een debat over racisme, en hierin gaf GroenLinks-partijleider Jesse Klaver aan institutioneel racisme te erkennen. “We moeten de groep die last heeft van racisme tonen dat we snappen waar zij voor strijden”, aldus Jesse Klaver. Premier Mark Rutte heeft echter meer moeite met het erkennen van institutioneel racisme. Hij erkende wél dat discriminatie ook in Nederland een “systemisch probleem” is, en ook zijn visie op Zwarte Piet is enigszins veranderd. Toch is het erkennen van ook institutioneel racisme van belang om de situatie omtrent racisme in Nederland te verbeteren, want het koloniale erfgoed zit ingeworteld in alle lagen van de samenleving.

De machtsstructuren in de huidige maatschappij zijn met name te danken aan het koloniale erfgoed. Eeuwenlang hebben Europeanen zich schuldig gemaakt aan cultuurimperialisme, dat wil zeggen het opdringen van socioculturele, godsdienstige en taalkundige structuren, met als excuus de inheemse bevolking te cultiveren. De overblijfselen zijn nog steeds aanwezig: witte mensen worden structureel verheven boven zwarte mensen, en zwarte mensen worden als inferieur of ‘minder’ beschouwd. Racisme is momenteel inherent aan de mens, omdat de omgeving ons zo gevormd heeft. Vrij zijn van racistische vooroordelen is dus vrijwel onmogelijk.

Frappant als dat wellicht klinkt, blijkt het toch niet zo merkwaardig te zijn. Zo onderzocht Philip Zimbardo begin jaren zeventig het verschijnsel ‘situationisme’, waarbij de externe situatie persoonsgedrag bepaalt. Tijdens het Stanford-gevangenisexperiment werden deelnemers aangewezen tot bewakers en gevangenen, en naar mate de dagen vorderden gedroegen de deelnemers zich steeds meer naar de opdragen machtsposities. Dit verklaart enigszins de machtsstructuren die ingebed zijn in zowel onze samenleving als in de mens en waarom men zich ook naar deze structuren gedraagt, zonder enig bewustzijn van wit privilege.

Het erkennen dat racistische vooroordelen inherent zijn aan de mens door het koloniale erfgoed, wil niet zeggen dat de mens van nature slecht is. Integendeel, bij veel mensen is de intentie er niet om racistische uitspraken te doen. Het betekent alleen dat men is opgegroeid met het idee dat er sprake is van white supremacy , ofwel witte superioriteit. Dit idee wordt onder andere versterkt door de media: racistische stereotypering, onderrepresentatie en gebrek aan inclusiviteit is in de Hollywoodwereld de harde realiteit. Maar niet alleen de media maken zich schuldig hieraan: ook in de Tweede Kamer en het bedrijfsleven is er nauwelijks sprake van diversiteit, en etnische profilering is nog steeds geen verleden tijd.

Het erkennen van institutioneel racisme heeft om deze reden wel meerwaarde: instituties zijn immers tot stand gekomen door de mens. Bewustwording van dit fenomeen, dat gepaard gaat met witprivilege en onderliggende machtsstructuren in de samenleving, zal de eerste stap zijn naar verbetering. Het proactief en effectief bestrijden van racisme zal hopelijk leiden tot wederzijdse tolerantie en acceptatie.