Het echte geheim dat de documentaire Rutte onthult

De tweedelige documentaire Rutte, die sinds deze week bij Videoland te zien is, kun je naar mijn mening het beste bekijken als een natuurdocumentaire. Denk er zelf de stem van David Attenborough bij en zie Mark Rutte als een politiek dier dat gevolgd wordt in zijn natuurlijke habitat tijdens de laatste 90 dagen van zijn - demissionair - premierschap. Dan is de documentaire gemaakt door de ervaren politiek journalist Leonard Ornstein, een zeer aangename kijkervaring, vol met mooie beelden, waar je zoals gebruikelijk bij dit soort documentaires wel leuke dingetjes van opsteekt maar toch weinig door te weten komt.  Zo leer je dat Rutte 22 jaar lang samenwoonde met de moeder van zijn beste vriend, op aparte etages maar met gedeelde badkamer en keuken.

Rutte kan dat doen, zo maakte ik op uit de documentaire, omdat hij over een paar bijzondere eigenschappen bezit. De eerste is dat hij totaal niet materialistisch is. Hij geeft niet om spullen, noch de status die je daar aan kunt ontlenen. Terwijl half welvarend Nederland voortdurend bezig is keukens te voorzien van kookeilanden en badkamers te upgraden met regendouches, leeft hij in een jaren ‘50 keuken met een ouderwets gasgeisertje. ‘Doet het toch goed?’

De tweede eigenschap waarom hij zo kan leven is dat hij niet geïnteresseerd is in romantiek. Met andere woorden hij houdt er geen liefdesrelaties op na.

Dat is ook bijzonder omdat veel mensen (lees mannen) machtsposities nastreven vanuit die twee drijfveren: seks en rijkdom. Macht geeft immers gemakkelijk toegang tot beide, daar hoef je die macht niet eens voor te misbruiken, ze komen gewoon aanwaaien.

Ineens realiseerde ik me dat die combinatie van afwezige lusten een sleutel is tot het succes van Rutte. Materialisme en romantiek slurpen veel tijd en energie op. Hij heeft daar geen last van en dat levert de drukbezette politicus een zee aan tijd op. Terwijl je van andere leiders vaak hoort dat ze hun succes danken aan het feit dat ze maar vier uur slaap per nacht nodig hebben - wat overigens gewoon ongezond blijft - krijgt hij die extra uren gewoon cadeau. Rutte zit zogezegd zijn eigen ambities niet in de weg.

Als je goed kijkt, laat de documentaire ook zien hoe Rutte zichzelf heeft uitgevonden. De eerder genoemde eigenschappen zijn namelijk niet de enige afwijkingen van het gebruikelijke. Rutte hecht ook heel erg aan vaste patronen. Neem hem nooit twee keer mee naar hetzelfde restaurant want dan zit je er aan vast, dan wil hij nergens anders meer heen, vertelt een vriend. Hij bestelt dan ook steeds hetzelfde. 'Lekker makkelijk, dan hoef je er niet meer over na te denken', zegt hij zelf.

Die combinatie van eigenschappen klinkt grappig maar in de praktijk betekent het dat je niet snel sociaal geaccepteerd wordt. Je bent een rare kwibus, een suffe nerd, je ligt er snel uit. En daar heeft Rutte wat op gevonden, is mijn idee. Hij heeft ergens besloten dat hij optimisme en opgewektheid wil uitstralen. Dat overvleugelt de afwijkingen want opgeruimde types zijn altijd geliefd. Hij heeft dat in een patroon veranderd en kan dat, net als andere patronen, makkelijk vasthouden. Ook zijn kledingstijl is aangepast, van suf naar sportief. Past precies bij het gewenste beeld.

Het geheim van Mark Rutte is dat hij Mark Rutte speelt. Daarom lukt het ook niet om hem te doorgronden. Zoals de Britten mooi zeggen he’s hiding in plain sight. Het is geen kwestie van nep of maskerade, het is een methode die hem maakt tot wie hij is.

Dat is misschien makkelijker te zien bij iemand anders uit de documentaire: zijn beste vriend Jort Kelder, net als Rutte een sociale stijger. Jort Kelder speelt altijd Jort Kelder, een type dat hij zelf bedacht heeft. Met bijvoorbeeld zijn speciale aandacht voor afwijkende kleding, zijn gesimuleerde kakkerigheid. Het is een studentikoos spelletje dat ze spelen en het is tegelijkertijd echt.

Dat schept een andere werkelijkheid die soms botst met die van anderen. Ergens in de documentaire zegt Rutte dat hij nooit liegt. Ik ben ervan overtuigd dat hij voor zichzelf op dat moment de waarheid spreekt. Als hem er indringend naar wordt gevraagd zegt hij dat hij zichzelf niets verwijt in het toeslagenschandaal. Dat ziet hij ook echt zo. Hij heeft immers nergens opdracht gegeven die mensen de vernieling in te helpen. Dat het is gebeurd, is een afschuwelijke samenloop van omstandigheden. In zijn opvatting. Kan je iemand een leugenaar noemen als die persoon er zelf van overtuigd is dat hij de waarheid spreekt?

Dat laatste is niet zo maar een vraag. Het laat zien dat je door een bepaalde, beperkte, manier van redeneren zonder dat je het in de gaten hebt kunt vastlopen in je eigen zoektocht. Dat fenomeen heeft Rutte naar mijn mening als geen ander door en hij vloert er al zijn tegenstanders mee. Kijk maar hoe hij ontsnapt bij netelige vragen, de criticus machteloos achterlatend.

De documentaire draait vrijwel helemaal om mannen. De grote uitzondering is Rita Verdonk, in 2006 zijn grote opponent in de strijd om het leiderschap van de VVD. Hij won nipt van haar, anders hadden we nooit meer van hem gehoord.

De vrouw die ontbreekt in de docu is Sigrid Kaag. Zij wist Rutte wel te vloeren. Eerst in het beruchte 1 april debat, daarna in de ongekend lange formatie en tot slot door hem er de facto toe te dwingen op te stappen als leider van de VVD. Anders liep hij de kans naar huis gestuurd te worden als demissionair premier, wat een historische afgang zou zijn geweest.

Maar over dat soort politiek gaat de docu niet. Die gaat over de gedragingen van het politieke dier Mark Rutte in zijn natuurlijke habitat. Omgeven door trouwe vrienden voor het leven, die open over hem praten en Rutte tegelijk zorgvuldig blijven afschermen met de grote discretie die bij hun vriendschap hoort. Daar kunnen een hoop mensen wat van leren.

De zwaarste gebeurtenis uit zijn carrière is het neerhalen van de MH17, zo wordt duidelijk. Dat hoofdstuk is nog steeds niet afgesloten. Er wordt niet op ingegaan maar Rutte heeft gezworen niet te zullen rusten tot de daders gestraft zijn. Hij komt nu als chef van de NAVO recht tegenover de hoofdverantwoordelijke te staan, de Russische president Poetin, de meest materialistische persoon op de planeet met naar verluidt een onstilbare vrouwenhonger. In die confrontatie zit vast ook een documentaire, of beter nog een mooie roman. Want Rutte is echt, maar ook fictie.