Het beschermen van de fragiele democratie

Wie woensdag de krant openslaat ziet twee ogenschijnlijk tegengestelde artikelen. In De VS heeft Trump op de eerste dag van zijn nieuwe termijn gratie verleend aan zo’n 1500 mensen die het Capitool bestormden. Hieronder bevinden zich mensen die tot 22 jaar gevangenisstraf opgelegd hadden gekregen. Trump rechtvaardigt zijn besluit omdat de gevangenen volgens hem slachtoffers zijn van politieke vervolging zijn. De Democraten noemt Trump: een gevaar voor de democratie. Het recht om tegen hen te demonstreren is daarmee in het belang van de democratie.

In Nederland ondertussen, is het de wens van de Tweede Kamer om het demonstratierecht in te perken. Met zoveel woorden staat het er niet maar het is op geen enkele andere manier samen te vatten. Hoewel de Tweede Kamer schijnt in te zien dat het volgens de grondwet niet mogelijk is demonstraties verder in te perken zouden zij toch graag extra maatregelen zien die precies dat doen. Het rapport van Amnesty Nederland uit 2022: Demonstratierecht onder druk, regels en praktijk in Nederland moeten beter, waarin niet geheel verassend uitgebreid wordt gereflecteerd op hoe het demonstratierecht zoals het nu ingezet en beperkt wordt al onder druk staat, schuift de Tweede Kamer voor het goede gemak even ter zijde.

Omdat uit de hand gelopen demonstraties steeds vaker voorkomen zou er een scherper onderscheid moeten worden gemaakt tussen vreedzame demonstraties en orde verstorende acties, zo staat er ook in het regeerprogramma. Nu zou ik zeggen dat een demonstratie in de kern een orde verstorende actie ìs. Wanneer er geen enkele orde verstoord wordt blijft de boodschap van een demonstratie natuurlijk geheel ongehoord. Hierin zijn gelukkig gradaties aan te brengen, zo zou ik zeggen dat het verkeer ophouden of zelfs schade maken aan voorwerpen van een totaal andere orde zijn dan geweld plegen tegen mensen. Zoals Trumps voorvechters van de democratie in de VS hebben gedaan.

Hoewel het inperken van het demonstratierecht en het vrijlaten van veroordeelden demonstranten lijnrecht tegenover elkaar lijken te staan is er een gemeenschappelijke deler: de demonstranten in Nederland waren tegen het beleid van de mensen die het graag ingeperkt zouden zien, de demonstranten in de VS waren voor het beleid van Trump. Van kritiek zijn beide partijen geen fan, van opgehitste medestanders wel.

Kortom, hoeveel de publieke orde, de veiligheid of vooral de alom geëerde democratie ook worden aangehaald als redenen aan beide kanten van de discussie, wat het meest opvalt is dat de partijen hun tegenstanders de mond willen snoeren en hun medestanders op vrije voeten laten. In beide gevallen wordt de democratie aangevallen door haar eigen leiders. Het is de vloek van een democratisch systeem om te allen tijde van binnenuit te kunnen worden opgeheven. De democratie is een fragiel gebeuren, het recht om te demonstreren een belangrijke factor om haar in stand te houden.