Het belang van samenhang in de gemeenschap
Afgelopen week waren we met ons gezin enkele dagen naar Noord-Limburg. Mijn partner en ik gingen op zoek naar een bakker in het dorp Broekhuizen. Maar we kwamen van een koude kermis thuis. Er was geen bakker of slager te bekennen, daarvoor moesten we verderop naar Lottum, of de Maas over, met de veerpont naar Arcen. In Arcen staat de druk bezochte bierbrouwerij en proeverij “Hertog Jan” waar toeristen en dagjesmensen enthousiast werden rondgeleid door “Gertog Jan” zoals hij zichzelf noemde. Na twee glaasjes speciaal gebrouwen bier zat de stemming erin en ontstonden er geanimeerde gesprekken.
Zulke gezellige contacten zagen we ook toen we voor de boodschappen naar het dorp Lottum gingen. Het eerste was opviel was de kaaskraam, die er elke zaterdag stond. Hier was het een drukte van jewelste, oud en jong stond in de rij. De mensen hadden alle tijd en aandacht voor elkaar. Ze maakten een praatje en moesten zelfs bij de les gehouden worden door de kaasboer. Toen ik vroeg waar de bakker was, legde iemand me in plat Limburgs geduldig uit hoe ik er moest komen. Al was het brood en gebak bijna de helft duurder dan in de supermarkt verderop, ook hier was het een drukte van belang, en ook hier was er dezelfde aimabele, ontspannen omgang met elkaar. Mensen moesten door het personeel onderbroken worden als ze aan de beurt waren. Vriendelijkheid en voorkomendheid alom. Terug in de auto merkte mijn partner op hier meer geleefd werd dan in Broekhuijzen waar de ziel uit het dorp verdwenen leek. Zelfs de levendigheid van de huizen en tuinen leek hieronder te lijden.
De invloed van de liberale economie heeft zich ook lokaal laten gelden, want veel kleine voorzieningen zijn onder invloed van kapitaalrijke investeerders en schaalvergroting verdwenen. Maar toch, mensen laten zich niet alles ontnemen. Niet door dictaturen en niet door de mechanismen van het dominante kapitalisme. Niemand is een pure homo economicus die bij elke beslissing nut en kosten afweegt, en niemand is een pure homo socialis die steeds overdenkt of zijn besluiten wel bijdragen aan het geluk of het profijt van anderen en het behoud van natuur en milieu. Wat dat betreft zijn de grote maatschappelijke stromingen zoals kapitalisme en socialisme abstracties die in de praktijk nooit in zuivere vorm worden aangetroffen. In gemeenschappen is er voortdurend de zoektocht naar een balans tussen nabije intermenselijke relaties en egoïstische wensen en verlangens. Die balans wordt weliswaar beïnvloed door de staatsvorm waar we deel van uitmaken, waarbij via normen en wetten en vorm en inhoud van onderwijs en communicatie het gedrag van mensen wordt ingekaderd. Maar basaal is de zoektocht van ieder van ons naar geluk en zelfverwezenlijking. In die zoektocht overheerst de ene keer ons eigenbelang, de andere keer het verlangen om met anderen te delen.
Dat laat onverlet dat de huidige globaliseringstendens onze speelruimte en ons denken beïnvloedt. Het doorgeschoten economisch liberalisme en de reactie daarop in landen met een sterke staatseconomie of met een toenemende theocratie is de samenleving niet ten goede gekomen. Het wantrouwen, alles opzij zetten voor het eigenbelang of juist de volledige overgave aan een hogere macht is toegenomen. Willem Vermeulen en ik schreven in 2011 het boekje “Perspectief op een maatschappij in crisis, Samen leren, samen werken en samen leven”. Dertien jaar later kan ik alleen maar constateren dat het de crisis niet is verminderd. Maar misschien is dat ook wel positief want zo is de urgentie om tot een omslag te komen alleen maar groter. Ik besef dat alleen maar koersen op bezit en eigenbelang de wereld niet beter maakt. Maar ook slachtofferschap en uitsluiting zijn niet constructief voor het samenleven. Daarom is het nodig om zowel politiek als maatschappelijk te investeren in de nabije sociale omgeving. Op de markt, bij de bakker of slager, in café, buurt winkel, bibliotheek of school, kortom, overal waar ontmoeting mogelijk is. Die sociale ruimte moeten we koesteren en uitbouwen, want in de kleine wereld ligt de oplossing voor zingeving, en die verdient veel meer investering vanuit de grote wereld van de politiek economisch maatschappelijke besluitvorming. En zijn het alternatief voor een vorm van Poetin-autocratie of Trump-kapitalisme.