Het alternatief voor de boze burger is burgerparticipatie met een goede balans

Burgerparticipatie is een thema dat regelmatig opduikt, met name in fasen van maatschappelijke onzekerheid. Op dit moment is het thema actueel in het kader van de Omgevingswet die volgend jaar in werking treedt. In een Algemene Maatregel van Bestuur bij deze wet staat dat gemeenten moeten vastleggen hoe participatie wordt georganiseerd. Vaak zien we dat bestuurders wel meningen willen peilen, maar de besluitvorming angstvallig in eigen hand houden. Dat wekt bij burgers het gevoel op dat de politiek ver afstaat van wat de mensen bezighoudt, en dat degenen die besluiten nemen steeds maar over hen heen walsen.

In sommige gemeentes beperkt burgerparticipatie zich tot het houden van enquêtes, in andere gemeentes worden inspraakbijeenkomsten georganiseerd, in nog andere gemeentes zijn er burgerplatforms die over diverse onderwerpen stelselmatig worden geraadpleegd. Burgerparticipatie wordt door veel bestuurders gezien als lastig, complex, frustrerend en zelfs contraproductief. Dat komt omdat burgers vaak niet goed zijn ingevoerd in het onderwerp waarover besluiten moeten worden genomen, en omdat het eigenbelang van mensen een gefundeerd en weldoordacht standpunt in de weg kan staan.

Burgers komen vaak pas in beweging als het te laat is. Wanneer je in je omgeving een belangrijke verandering opmerkt is het moment van meedenken al lang gepasseerd, en is meepraten geen optie meer. Dit leidt gemakkelijk tot negatieve ervaringen die polarisatie en emotionele reacties in de hand werken. De gemeente en de politiek worden dan een soort kop van jut. In plaats van samen op te trekken werkt een slecht doorlopen participatieproces als een splijtzwam. Als onvoldoende participatie vaker optreedt, of door informatieverstrekking wordt uitvergroot, ontstaat een negatieve houding en wantrouwen ten aanzien van de overheid.

Burgerparticipatie moet een serieuze en goed doordachte invulling krijgen. Samenwerken met de samenleving is noodzakelijk, niet alleen om de verhoudingen tussen burger en bestuur te verbeteren, maar ook om de effectiviteit en beheersbaarheid van besluiten te vergroten. Daarvoor is nodig dat overheidsvertegenwoordigers leren om productief samen te werken met de samenleving. Ook moet de samenleving worden ondersteund in het koesteren van realistische verwachtingen. Burgerparticipatie is immers niet hetzelfde als “u vraagt, wij draaien”.

Bestuurders moeten er op leren vertrouwen dat in de samenleving veel mooie en positieve initiatieven ontplooid kunnen worden. Denk aan de maatjesprojecten, het vrijwilligerswerk in alle soorten en maten, coöperatieve initiatieven, bio-boeren, integratie en opvang van kwetsbaren, privatisering van sportclubs en dorpshuizen, geveltuintjes, buurtfeesten, zorgcorporaties, enz.

Volgens mij geeft het beter leren omgaan met burgerparticipatie een nieuwe impuls aan ons democratisch bestel. De overheid moet aan het begin van een proces of project communiceren waar het om gaat, dat wil zeggen welke wensen en doelen het betreft, hoe het proces kan verlopen, wat de randvoorwaardelijke kaders zijn (financieel, juridisch, technisch), en welke criteria we met elkaar hanteren, met name over waar participatie eindigt en de bestuurlijke verantwoordelijkheid begint. Moderne vormen van opbouwwerk sluiten hier op aan.

De participanten moeten van elkaar op aan kunnen en elkaar durven aanspreken. Welke ideeën er ook mogen leven, het bestuur blijft verantwoordelijk voor het waken over het algemeen belang, ook als dit niet overeenkomt met de belangen van bepaalde groepen of met specifieke doelen. Het waken over het moreel besef en een halt toeroepen aan grensoverschrijdend gedrag is de verantwoordelijkheid van politiek en bestuur. Voor het overige kan in goede samenspraak worden bepaald voor welke activiteiten en middelen de overheid verantwoordelijk is, en waar en hoe de inzet van de burgers het best tot zijn recht komt. Door middel van regelmatige gezamenlijke evaluaties en een goed functionerend beloningssysteem kunnen de partijen elkaar motiveren en waar nodig bijsturen.

Ik ben van mening dat burgerparticipatie een onmisbaar ingrediënt is in het functioneren van een moderne democratische samenleving, en dat samenwerken ons veel goeds kan brengen. Politiek en bestuur moeten geen misbruik maken van burgerparticipatie door burgers bij tegenvallende resultaten achteraf te verwijten dat ze bij een besluit betrokken waren. Maar ook moet het bestuursorgaan de rug recht houden als het gaat om het algemeen belang en het moreel besef.

Verantwoordelijkheid nemen is niet hetzelfde als gelijk krijgen. Een bestuur dat niet in staat is om bij moeilijke onderwerpen de samenleving te spiegelen en tegelijkertijd te waken over het algemeen belang functioneert niet naar behoren. Immers, de samenleving zijn we met zijn allen en niet de ene groep tegenover de andere. In het huidige tijdperk waar het individualisme vooropstaat is het belangrijk om duidelijk te maken dat ook het eigenbelang gediend is met het rekening houden met de ander. “Alleen gaat sneller, samen is beter en komen we verder”.